No More Learning

_122. Spring: An Invitation to Vergil_

IAM ueris comites, quae mare temperant,
inpellunt animae lintea Thraciae,
iam nec prata rigent nec fluuii strepunt
hiberna niue turgidi.

nidum ponit, Ityn flebiliter gemens,
infelix auis et Cecropiae domus
aeternum opprobrium, quod male barbaras
regum est ulta libidines.

dicunt in tenero gramine pinguium
custodes ouium carmina fistula,
delectantque deum, cui pecus et nigri
colles Arcadiae placent.

adduxere sitim tempora, Vergili:
sed pressum Calibus ducere Liberum
si gestis, iuuenum nobilium cliens,
nardo uina merebere.

nardi paruos onyx eliciet cadum,
qui nunc Sulpiciis adcubat horreis,
spes donare nouas largus amaraque
curarum eluere efficax.

ad quae si properas gaudia, cum tua
uelox merce ueni: non ego te meis
inmunem meditor tinguere poculis,
plena diues ut in domo.

uerum pone moras et studium lucri,
nigrorumque memor, dum licet, ignium
misce stultitiam consiliis breuem:
dulce est desipere in loco.


_123. Winter_

VIDES ut alta stet niue candidum
Soracte nec iam sustineant onus
siluae laborantes geluque
flumina constiterint acuto?

dissolue frigus ligna super foco
large reponens atque benignius
deprome quadrimum Sabina,
o Thaliarche, merum diota.

permitte diuis cetera, qui simul
strauere uentos aequore feruido
deproeliantis, nec cupressi
nec ueteres agitantur orni.

quid sit futurum cras, fuge quaerere, et
quem Fors dierum cumque dabit, lucro
adpone nec dulcis amores
sperne, puer, neque tu choreas,

donec uirenti canities abest
morosa. nunc et campus et areae
lenesque sub noctem susurri
conposita repetantur hora,

nunc et latentis proditor intumo
gratus puellae risus ab angulo
pignusque dereptum lacertis
aut digito male pertinaci.


_124. To Venus_

O VENVS regina Cnidi Paphique,
sperne dilectam Cypron et uocantis
ture te multo Glycerae decoram
transfer in aedem.

feruidus tecum puer et solutis
Gratiae zonis properentque Nymphae
et parum comis sine te luuentas
Mercuriusque.


_125. 'What slender youth. . . '_

QVIS multa gracilis te puer in rosa
perfusus liquidis urget odoribus
grato, Pyrrha, sub antro?
cui flauam religas comam

simplex munditiis? heu quotiens fidem
mutatosque deos flebit et aspera
nigris aequora uentis
emirabitur insolens,

qui nunc te fruitur credulus aurea,
qui semper uacuam, semper amabilem
sperat, nescius aurae
fallacis. miseri, quibus

intemptata nites. me tabula sacer
uotiua paries indicat uuida
suspendisse potenti
uestimenta maris deo.


_126. Amoris Integratio_

'DONEC gratus eram tibi
nec quisquam potior bracchia candidae
ceruici iuuenis dabat,
Persarum uigui rege beatior. '

'donec non alia magis
arsisti neque erat Lydia post Chloen,
multi Lydia nominis,
Romana uigui clarior Ilia. '

'me nunc Thressa Chloe regit,
dulcis docta modos et citharae sciens,
pro qua non metuam mori,
si parcent animae fata superstiti. '

'me torret face mutua
Thurini Calais filius Ornyti,
pro quo bis patiar mori,
si parcent puero fata superstiti. '

'quid si prisca redit Venus
diductosque iugo cogit aeneo?
si flaua excutitur Chloe
reiectaeque patet ianua Lydiae? '

'quamquam sidere pulcrior
ille est, tu leuior cortice et inprobo
iracundior Hadria:
tecum uiuere amem, tecum obeam lubens. '


_127. Si jeunesse savait, si vieillesse pouvait_

O CRVDELIS adhuc et Veneris muneribus potens,
insperata tuae cum ueniet pluma superbiae,
et, quae nunc umeris inuolitant, deciderint comae,
nunc et qui color est puniceae flore prior rosae,

mutatus, Ligurine, in faciem uerterit hispidam,
dices 'heu', quotiens te in speculo uideris alterum,
'quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit
uel cur his animis incolumes non redeunt genae? '


_128. The Latter End of Lyce_

AVDIVERE, Lyce, di mea uota, di
audiuere, Lyce: fis anus et tamen
uis formosa uideri
ludisque et bibis impudens

et cantu tremulo pota Cupidinem
lentum sollicitas. ille uirentis et
doctae psallere Chiae
pulcris excubat in genis.

inportunus enim transuolat aridas
quercus et refugit te quia luridi
dentes, te quia rugae
turpant et capitis niues.

nec Coae referunt iam tibi purpurae
nec cari lapides tempora, quae semel
notis condita fastis
inclusit uolucris dies.

quo fugit uenus, heu, quoue color, decens
quo motus? quid habes illius, illius,
quae spirabat amores,
quae me surpuerat mihi

felix post Cinaram notaque et artium
gratarum facies? sed Cinarae breuis
annos fata dederunt,
seruatura diu parem

cornicis uetulae temporibus Lycen,
possent ut iuuenes uisere feruidi
multo non sine risu
dilapsam in cineres facem.


_129. He Abandons the Lists of Love_

VIXI puellis nuper idoneus
et militaui non sine gloria;
nunc arma defunctumque bello
barbiton hic paries habebit,

laeuom marinae qui Veneris latus
custodit. hic, hic ponite lucida
funalia et uectis et arcus
oppositis foribus minacis.

o quae beatam diua tenes Cyprum et
Memphin carentem Sithonia niue,
regina, sublimi flagello
tange Chloen semel arrogantem.


_130. Rursus bella moues? _

INTERMISSA, Venus, diu
rursus bella moues? parce, precor, precor.
non sum qualis eram bonae
sub regno Cinarae. desine, dulcium

mater saeua Cupidinum,
circa lustra decem flectere mollibus
iam durum imperiis: abi,
quo blandae iuuenum te reuocant preces.

tempestiuius in domum
Pauli purpureis ales oloribus
commissabere Maximi,
si torrere iecur quaeris idoneum;

namque et nobilis et decens
et pro sollicitis non tacitus reis
et centum puer artium
late signa feret militiae tuae,

et, quandoque potentior
largi muneribus riserit aemuli,
Albanos prope te lacus
ponet marmoream sub trabe citrea.

illic plurima naribus
duces tura lyraeque et Berecyntiae
delectabere tibiae
mixtis carminibus non sine fistula;

illic bis pueri die
numen cum teneris uirginibus tuom
laudantes pede candido
in morem Salium ter quatient humum.

me nec femina nec puer
iam nec spes animi credula mutui
nec certare iuuat mero
nec uincire nouis tempora floribus.

sed cur heu, Ligurine, cur
manat rara meas lacrima per genas?
cur facunda parum decoro
inter uerba cadit lingua silentio?

nocturnis ego somniis
iam captum teneo, iam uolucrem sequor
te per gramina Martii
campi, te per aquas, dure, uolubilis.


_131. A Bachelor Festival_

MARTIIS caelebs quid agam kalendis,
quid uelint flores et acerra turis
plena miraris positusque carbo in
caespite uiuo.

docte sermones utriusque linguae,
uoueram dulcis epulas et album
Libero caprum prope funeratus
arboris ictu.

hic dies anno redeunte festus
corticem adstrictum pice dimouebit
amphorae fumum bibere institutae
consule Tullo.

sume, Maecenas, cyathos amici
sospitis centum et uigiles lucernas
profer in lucem: procul omnis esto
clamor et ira.

mitte ciuilis super Vrbe curas:
occidit Daci Cotisonis agmen,
Medus infestus sibi luctuosis
dissidet armis,

seruit Hispanae uetus hostis orae
Cantaber, sera domitus catena,
iam Scythae laxo meditantur arcu
cedere campis.

neglegens, ne qua populus laboret,
parce priuatus nimium cauere et
dona praesentis cape laetus horae et
linque seuera.


_132. A Retreat for Old Age_

SEPTIMI, Gadis aditure mecum et
Cantabrum indoctum iuga ferre nostra et
barbaras Syrtis, ubi Maura semper
aestuat unda:

Tibur Argeo positum colono
sit meae sedes utinam senectae,
sit modus lasso maris et uiarum
militiaeque:

unde si Parcae prohibent iniquae,
dulce pellitis ouibus Galaesi
flumen et regnata petam Laconi
rura Phalantho.

ille terrarum mihi praeter omnis
angulus ridet, ubi non Hymetto
mella decedunt uiridique certat
baca Venafro.

uer ubi longum tepidasque praebet
Iuppiter brumas et amicus Aulon
fertili Baccho minimum Falernis
inuidet uuis;

ille te mecum locus et beatae
postulant arces: ibi tu calentem
debita sparges lacrima fauillam
uatis amici.


_133. Welcome home to Pompeius_

O SAEPE mecum tempus in ultimum
deducte Bruto militiae duce,
quis te redonauit Quiritem
dis patriis Italoque caelo,

Pompei, meorum prime sodalium?
cum quo morantem saepe diem mero
fregi, coronatus nitentis
malobathro Syrio capillos.

tecum Philippos et celerem fugam
sensi relicta non bene parmula,
cum fracta uirtus, et minaces
turpe solum tetigere mento;

sed me per hostis Mercurius celer
denso pauentem sustulit aere,
te rursus in bellum resorbens
unda fretis tulit aestuosis.

ergo obligatam redde Ioui dapem
longaque fessum militia latus
depone sub lauru mea nec
parce cadis tibi destinatis.

obliuioso leuia Massico
ciboria exple, funde capacibus
unguenta de conchis. quis udo
deproperare apio coronas

curatue myrto? quem Venus arbitrum
dicet bibendi? non ego sanius
bacchabor Edonis: recepto
dulce mihi furere est amico.


_134. Eheu fugaces_

EHEV fugaces, Postume, Postume,
labuntur anni nec pietas moram
rugis et instanti senectae
adferet indomitaeque morti;

non, si trecenis quotquot eunt dies,
amice, places inlacrimabilem
Plutona tauris, qui ter amplum
Geryonen Tityonque tristi

conpescit unda, scilicet omnibus
quicumque terrae munere uescimur
enauiganda, siue reges
siue inopes erimus coloni.

frustra cruento marte carebimus
fractisque rauci fluctibus Hadriae,
frustra per autumnos nocentem
corporibus metuemus austrum:

uisendus ater flumine languido
Cocytos errans et Danai genus
infame damnatusque longi
Sisyphus Aeolides laboris:

linquenda tellus et domus et placens
uxor, neque harum quas colis arborum
te praeter inuisas cupressos
ulla breuem dominum sequetur.

absumet heres Caecuba dignior
seruata centum clauibus et mero
tinguet pauimentum superbus
pontificum potiore cenis.


_135. An Invitation to Maecenas_

TYRRHENA regum progenies, tibi
non ante uerso lene merum cado
cum flore, Maecenas, rosarum et
pressa tuis balanus capillis

iamdudum apud me est: eripe te morae
nec semper udum Tibur et Aefulae
decliue contempleris aruom et
Telegoni iuga parricidae.

fastidiosam desere copiam et
molem propinquam nubibus arduis,
omitte mirari beatae
fumum et opes strepitumque Romae.

plerumque gratae diuitibus uices
mundaeque paruo sub lare pauperum
cenae sine aulaeis et ostro
sollicitam explicuere frontem.

iam clarus occultum Andromedae pater
ostendit ignem, iam Procyon furit
et stella uesani Leonis
sole dies referente siccos;

iam pastor umbras cum grege languido
riuomque fessus quaerit et horridi
dumeta Siluani, caretque
ripa uagis taciturna uentis.

tu ciuitatem quis deceat status
curas et urbi sollicitus times,
quid Seres et regnata Cyro
Bactra parent Tanaisque discors.

prudens futuri temporis exitum
caliginosa nocte premit deus,
ridetque si mortalis ultra
fas trepidat. quod adest memento

conponere aequos; cetera fluminis
ritu feruntur, nunc medio alueo
cum pace delabentis Etruscum
in mare, nunc lapides adesos

stirpisque raptas et pecus et domos
uoluentis una, non sine montium
clamore uicinaeque siluae,
cum fera diluuies quietos

irritat amnis. ille potens sui
laetusque deget cui licet in diem
dixisse 'uixi'. cras uel atra
nube polum Pater occupato

uel sole puro; non tamen irritum
quodcumque retro est efficiet neque
diffinget infectumque reddet
quod fugiens semel hora uexit.

Fortuna saeuo laeta negotio et
ludum insolentem ludere pertinax
transmutat incertos honores,
nunc mihi nunc alii benigna.

laudo manentem; si celeris quatit
pennas, resigno quae dedit et mea
uirtute me inuoluo probamque
pauperiem sine dote quaero.

non est meum, si mugiat Africis
malus procellis, ad miseras preces
decurrere et uotis pacisci
ne Cypriae Tyriaeque merces

addant auaro diuitias mari:
tunc me biremis praesidio scaphae
tutum per Aegaeos tumultus
aura feret geminusque Pollux.


_136. Pia Testa_

O NATA mecum consule Manlio,
seu tu querelas siue geris iocos
seu rixam et insanos amores
seu facilem, pia testa, somnum,

quocumque lectum nomine Massicum
seruas, moueri digna bono die,
descende Coruino iubente
promere languidiora uina.

non ille, quamquam Socraticis madet
sermonibus, te negleget horridus:
narratur et prisci Catonis
saepe mero caluisse uirtus.

tu lene tormentum ingenio admoues
plerumque duro, tu sapientium
curas et arcanum iocoso
consilium retegis Lyaeo,

tu spem reducis mentibus anxiis
uirisque et addis cornua pauperi
post te neque iratos trementi
regum apices neque militum arma.

te Liber et si laeta aderit Venus
segnesque nodum soluere Gratiae
uiuaeque producent lucernae,
dum rediens fugat astra Phoebus.


_137. High and Low, Rich and Poor_

ODI profanum uolgus et arceo.
fauete linguis: carmina non prius
audita Musarum sacerdos
uirginibus puerisque canto.

regum timendorum in proprios greges,
reges in ipsos imperium est Iouis,
clari Giganteo triumpho,
cuncta supercilio mouentis.

est ut uiro uir latius ordinet
arbusta sulcis, hic generosior
descendat in campum petitor,
moribus hic meliorque fama

contendat, illi turba clientium
sit maior: aequa lege Necessitas
sortitur insignis et imos,
omne capax mouet urna nomen.

destrictus ensis cui super inpia
ceruice pendet, non Siculae dapes
dulcem elaborabunt saporem,
non auium citharaeque cantus

somnum reducent: somnus agrestium
lenis uirorum non humilis domos
fastidit umbrosamque ripam,
non Zephyris agitata Tempe.

desiderantem quod satis est neque
tumultuosum sollicitat mare
nec saeuos Arcturi cadentis
impetus aut orientis Haedi,

non uerberatae grandine uineae
fundusque mendax, arbore nunc aquas
culpante, nunc torrentia agros
sidera, nunc hiemes iniquas.

contracta pisces aequora sentiunt
iactis in altum molibus: huc frequens
caementa demittit redemptor
cum famulis dominusque terrae

fastidiosus: sed Timor et Minae
scandunt eodem quo dominus, neque
decedit aerata triremi et
post equitem sedet atra Cura.

quodsi dolentem nec Phrygius lapis
nec purpurarum sidere clarior
delenit usus nec Falerna
uitis Achaemeniumque costum,

cur inuidendis postibus et nouo
sublime ritu moliar atrium?
cur ualle permutem Sabina
diuitias operosiores?


_138. The Strenuous Life_

ANGVSTAM amice pauperiem pati
robustus acri militia puer
condiscat et Parthos ferocis
uexet eques metuendus hasta

uitamque sub diuo et trepidis agat
in rebus. illum ex moenibus hosticis
matrona bellantis tyranni
prospiciens et adulta uirgo

suspiret, eheu, ne rudis agminum
sponsus lacessat regius asperum
tactu leonem, quem cruenta
per medias rapit ira caedis.

dulce et decorum est pro patria mori:
mors et fugacem persequitur uirum,
nec parcit inbellis iuuentae
poplitibus timidoue tergo.

Virtus, repulsae nescia sordidae,
intaminatis fulget honoribus,
nec sumit aut ponit securis
arbitrio popularis aurae:

Virtus, recludens inmeritis mori
caelum, negata temptat iter uia
coetusque uolgaris et udam
spernit humum fugiente penna.

est et fideli tuta silentio
merces: uetabo, qui Cereris sacrum
uolgarit arcanae, sub isdem
sit trabibus fragilemue mecum

soluat phaselon. saepe Diespiter
neglectus incesto addidit integrum:
raro antecedentem scelestum
deseruit pede Poena claudo.


_139. The Path of the Just_

IVSTVM et tenacem propositi uirum
non ciuium ardor praua iubentium,
non uoltus instantis tyranni
mente quatit solida neque Auster,

dux inquieti turbidus Hadriae,
nec fulminantis magna manus Iouis:
si fractus inlabatur orbis,
inpauidum ferient ruinae.

hac arte Pollux et uagus Hercules
enisus arces attigit igneas
quos inter Augustus recumbens
purpureo bibit ore nectar;

hac te merentem, Bacche pater, tuae
uexere tigres indocili iugum
collo trahentes, hac Quirinus
Martis equis Acheronta fugit,

gratum elocuta consiliantibus
Iunone diuis: 'Ilion, Ilion
fatalis incestusque iudex
et mulier peregrina uertit

in puluerem, ex quo destituit deos
mercede pacta Laomedon, mihi
castaeque damnatum Mineruae
cum populo et duce fraudulento.

iam nec Lacaenae splendet adulterae
famosus hospes nec Priami domus
periura pugnacis Achiuos
Hectoreis opibus refringit,

nostrisque ductum seditionibus
bellum resedit; protinus et grauis
iras et inuisum nepotem,
Troica quem peperit sacerdos,

Marti redonabo; illum ego lucidas
inire sedes, discere nectaris
sucos et adscribi quietis
ordinibus patiar deorum.

dum longus inter saeuiat Ilion
Romamque pontus, qualibet exsules
in parte regnanto beati,
dum Priami Paridisque busto

insultet armentum et catulos ferae
celent inultae, stet Capitolium
fulgens triumphatisque possit
Roma ferox dare iura Medis.

horrenda late nomen in ultimas
extendat oras, qua medius liquor
secernit Europen ab Afro,
qua tumidus rigat arua Nilus,

aurum inrepertum et sic melius situm,
cum terra celat, spernere fortior
quam cogere humanos in usus
omne sacrum rapiente dextra.

quicumque mundo terminus obstitit,
hunc tanget armis, uisere gestiens
qua parte debacchentur ignes,
qua nebulae pluuiique rores.

sed bellicosis fata Quiritibus
hac lege dico, ne nimium pii
rebusque fidentes auitae
tecta uelint reparare Troiae.

Troiae renascens alite lugubri
fortuna tristi clade iterabitur
ducente uictricis cateruas
coniuge me Iouis et sorore.

ter si resurgat murus aeneus
auctore Phoebo, ter pereat meis
excisus Argiuis, ter uxor
capta uirum puerosque ploret. '

non hoc iocosae conueniet lyrae--
quo, Musa, tendis? desine peruicax
referre sermones deorum et
magna modis tenuare paruis.


_140. Pollio_

MOTVM ex Metello consule ciuicum
bellique causas et uitia et modos
ludumque Fortunae grauisque
principum amicitias et arma

nondum expiatis uncta cruoribus,
periculosae plenum opus aleae,
tractas et incedis per ignis
suppositos cineri doloso.

paulum seuerae musa tragoediae
desit theatris: mox ubi publicas
res ordinaris, grande munus
Cecropio repetes coturno,

insigne maestis praesidium reis
et consulenti, Pollio, curiae,
cui laurus aeternos honores
Delmatico peperit triumpho.

iam nunc minaci murmure cornuum
perstringis auris, iam litui strepunt,
iam fulgor armorum fugacis
terret equos equitumque uoltus.

audire magnos iam uideor duces
non indecoro puluere sordidos,
et cuncta terrarum subacta
praeter atrocem animum Catonis.

Iuno et deorum quisquis amicior
Afris inulta cesserat impotens
tellure, uictorum nepotes
rettulit inferias Iugurthae.

quis non Latino sanguine pinguior
campus sepulcris inpia proelia
testatur auditumque Medis
Hesperiae sonitum ruinae?

qui gurges aut quae flumina lugubris
ignara belli? quod mare Dauniae
non decolorauere caedes?
quae caret ora cruore nostro?

sed ne relictis, Musa procax, iocis
Ceae retractes munera neniae,
mecum Dionaeo sub antro
quaere modos leuiore plectro.


_141. Regulus_

CAELO tonantem credidimus Iouem
regnare; praesens diuos habebitur
Augustus adiectis Britannis
imperio grauibusque Persis.

milesne Crassi coniuge barbara
turpis maritus uixit et hostium
(pro curia inuersique mores! )
consenuit socerorum in armis

sub rege Medo Marsus et Apulus,
anciliorum et nominis et togae
oblitus aeternaeque Vestae,
incolumi Ioue et urbe Roma?

hoc cauerat mens prouida Reguli
dissentientis condicionibus
foedis et exemplo trahenti
perniciem ueniens in aeuom,

si non perirent immiserabilis
captiua pubes. 'signa ego Punicis
adfixa delubris et arma
militibus sine caede,' dixit,

'derepta uidi, uidi ego ciuium
retorta tergo bracchia libero
portasque non clausas et arua
Marte coli populata nostro.

auro repensus scilicet acrior
miles redibit. flagitio additis
damnum; neque amissos colores
lana refert medicata fuco,

nec uera uirtus, cum semel excidit,
curat reponi deterioribus.
si pugnat extricata densis
cerua plagis, erit ille fortis

qui perfidis se credidit hostibus
et Marte Poenos proteret altero,
qui lora restrictis lacertis
sensit iners timuitque mortem.

hic, unde uitam sumeret inscius,
pacem duello miscuit. o pudor,
o magna Carthago, probrosis
altior Italiae ruinis! '

fertur pudicae coniugis osculum
paruosque natos ut capitis minor
ab se remouisse et uirilem
toruos humi posuisse uoltum:

donec labantis consilio patres
firmaret auctor numquam alias dato
interque maerentis amicos
egregius properaret exsul.

atqui sciebat quae sibi barbarus
tortor pararet: non aliter tamen
dimouit obstantis propinquos
et populum reditus morantem

quam si clientum longa negotia
diiudicata lite relinqueret
tendens Venafranos in agros
aut Lacedaemonium Tarentum.


_142. Cleopatra_

NVNC est bibendum, nunc pede libero
pulsanda tellus; nunc Saliaribus
ornare puluinar deorum
tempus erat dapibus, sodales.

antehac nefas depromere Caecubum
cellis auitis, dum Capitolio
regina dementis ruinas
funus et imperio parabat

contaminato cum grege turpium
morbo uirorum, quidlibet inpotens
sperare fortunaque dulci
ebria. sed minuit furorem

uix una sospes nauis ab ignibus,
mentemque lymphatam Mareotico
redegit in ueros timores
Caesar ab Italia uolantem

remis adurgens, accipiter uelut
mollis columbas aut leporem citus
uenator in campis niualis
Haemoniae, daret ut catenis

fatale monstrum. quae generosius
perire quaerens nec muliebriter
expauit ensem nec latentis
classe cita reparauit oras;

ausa et iacentem uisere regiam
uoltu sereno, fortis et asperas
tractare serpentis, ut atrum
corpore conbiberet uenenum,

deliberata morte ferocior,
saeuis Liburnis scilicet inuidens
priuata deduci superbo
non humilis mulier triumpho.


_143. Augustus returns in triumph_

HERCVLIS ritu modo dictus, o plebs,
morte uenalem petiisse laurum
Caesar Hispana repetit penatis
uictor ab ora.

unico gaudens mulier marito
prodeat iustis operata sacris
et soror clari ducis et decorae
supplice uitta

uirginum matres iuuenumque nuper
sospitum; uos, o pueri et puellae
iam uirum expertae, male inominatis
parcite uerbis.

hic dies uere mihi festus atras
eximet curas: ego nec tumultum
nec mori per uim metuam tenente
Caesare terras.

i, pete unguentum, puer, et coronas
et cadum Marsi memorem duelli,
Spartacum siqua potuit uagantem
fallere testa.

dic et argutae properet Neaerae
murreum nodo cohibere crinem;
si per inuisum mora ianitorem
fiet, abito.

lenit albescens animos capillus
litium et rixae cupidos proteruae;
non ego hoc ferrem calidus iuuenta
consule Planco.


_144. Deliverance from Death_

ILLE et nefasto te posuit die
quicumque primum, et sacrilega manu
produxit, arbos, in nepotum
perniciem opprobriumque pagi;

illum et parentis crediderim sui
fregisse ceruicem et penetralia
sparsisse nocturno cruore
hospitis; ille uenena Colcha

et quidquid usquam concipitur nefas
tractauit, agro qui statuit meo
te, triste lignum, te caducum
in domini caput inmerentis.

quid quisque uitet, numquam homini satis
cautum est in horas: nauita Bosporum
Poenus perhorrescit neque ultra
caeca timet subeunda fata:

miles sagittas et celerem fugam
Parthi, catenas Parthus et Italum
robur; sed inprouisa leti
uis rapuit rapietque gentis.

quam paene furuae regna Proserpinae
et iudicantem uidimus Aeacum
sedesque discriptas piorum et
Aeoliis fidibus querentem

Sappho puellis de popularibus
et te sonantem plenius aureo,
Alcaee, plectro dura nauis,
dura fugae mala, dura belli!

utrumque sacro digna silentio
mirantur umbrae dicere, sed magis
pugnas et exactos tyrannos
densum umeris bibit aure uolgus.

quid mirum, ubi illis carminibus stupens
demittit atras belua centiceps
auris et intorti capillis
Eumenidum recreantur angues?

quin et Prometheus et Pelopis parens
dulci laborum decipitur sono
nec curat Orion leones
aut timidos agitare lyncas.


_145. Bandusia_

O FONS Bandusiae splendidior uitro,
dulci digne mero non sine floribus,
cras donaberis haedo,
cui frons turgida cornibus

primis et uenerem et proelia destinat:
frustra, nam gelidos inficiet tibi
rubro sanguine riuos
lasciui suboles gregis.

te flagrantis atrox hora Caniculae
nescit tangere, tu frigus amabile
fessis uomere tauris
praebes et pecori uago.

fies nobilium tu quoque fontium,
me dicente cauis inpositam ilicem
saxis, unde loquaces
lymphae desiliunt tuae.


_146. Mens Aequa_

AEQVAM memento rebus in arduis
seruare mentem, non secus in bonis
ab insolenti temperatam
laetitia, moriture Delli,

seu maestus omni tempore uixeris
seu te in remoto gramine per dies
festos reclinatum bearis
interiore nota Falerni.

quo pinus ingens albaque populus
umbram hospitalem consociare amant
ramis? quid obliquo laborat
lympha fugax trepidare riuo?

huc uina et unguenta et nimium breuis
flores amoenae ferre iube rosae,
dum res et aetas et sororum
fila trium patiuntur atra.

cedes coemptis saltibus et domo
uillaque flauos quam Tiberis lauit,
cedes et exstructis in altum
diuitiis potietur heres.

diuesne prisco natus ab Inacho
nil interest an pauper et infima
de gente sub diuo moreris:
uictima nil miserantis Orci.

omnes eodem cogimur, omnium
uersatur urna serius ocius
sors exitura et nos in aeternum
exsilium inpositura cumbae.


_147. Pindar_

PINDARVM quisquis studet aemulari,
Iulle, ceratis ope Daedalea
nititur pennis uitreo daturus
nomina ponto.

monte decurrens uelut amnis, imbres
quem super notas aluere ripas,
feruet inmensusque ruit profundo
Pindarus ore,

laurea donandus Apollinari,
seu per audacis noua dithyrambos
uerba deuoluit numerisque fertur
lege solutis,

seu deos regesque canit deorum
sanguen et per quos cecidere iusta
morte Centauri, cecidit tremendae
flamma Chimaerae,

siue quos Elea domum reducit
palma caelestis pugilemue equomue
dicit et centum potiore signis
munere donat,

flebili sponsae iuuenemue raptum
plorat et uiris animumque moresque
aureos educit in astra nigroque
inuidet Orco.

multa Dircaeum leuat aura cycnum,
tendit, Antoni, quotiens in altos
nubium tractus: ego apis Matinae
more modoque

grata carpentis thyma per laborem
plurimum circa nemus uuidique
Tiburis ripas operosa paruos
carmina fingo.

concines maiore poeta plectro
Caesarem, quandoque trahet ferocis
per sacrum cliuom merita decorus
fronde Sygambros;

quo nihil maius meliusue terris
fata donauere bonique diui
nec dabunt, quamuis redeant in aurum
tempora priscum.

concines laetosque dies et Vrbis
publicum ludum super inpetrato
fortis Augusti reditu forumque
litibus orbum.

tum meae, siquid loquar audiendum,
uocis accedet bona pars et 'o sol
pulcer, o laudande! ' canam recepto
Caesare felix.

terque, dum procedit, 'io triumphe,'
non semel dicemus, 'io triumphe'
ciuitas omnis dabimusque diuis
tura benignis.

te decem tauri totidemque uaccae,
me tener soluet uitulus, relicta
matre qui largis iuuenescit herbis
in mea uota,

fronte curuatos imitatus ignis
tertium lunae referentis ortum,
qua notam duxit, niueus uideri,
cetera fuluos.


_148. The Daughters of Danaus_

MERCVRI, nam te docilis magistro
mouit Amphion lapides canendo,
tuque, testudo, resonare septem
callida neruis,

nec loquax olim neque grata. nunc et
diuitum mensis et amica templis,
dic modos, Lyde quibus obstinatas
adplicet auris,

quae uelut latis equa trima campis
ludit exsultim metuitque tangi
nuptiarum expers et adhuc proteruo
cruda marito.

tu potes tigris comitesque siluas
ducere et riuos celeris morari;
cessit immanis tibi blandienti
ianitor aulae

Cerberus, quamuis furiale centum
muniant angues caput eius atque
spiritus taeter saniesque manet
ore trilingui;

quin et Ixion Tityosque uoltu
risit inuito, stetit urna paulum
sicca, dum grato Danai puellas
carmine mulces.
audiat Lyde scelus atque notas
uirginum poenas et inane lymphae
dolium fundo pereuntis imo
seraque fata,

quae manent culpas etiam sub Orco.
inpiae nam (quid potuere maius? ),
inpiae sponsos potuere duro
perdere ferro.

una de multis face nuptiali
digna periurum fuit in parentem
splendide mendax et in omne uirgo
nobilis aeuom,

'surge,' quae dixit iuueni marito,
'surge, ne longus tibi somnus unde
non times detur; socerum et scelestas
falle sorores;

quae uelut nactae uitulos leaenae
singulos, eheu, lacerant: ego illis
mollior nec te feriam neque intra
claustra tenebo.

me pater saeuis oneret catenis,
quod uiro clemens misero peperci,
me uel extremos Numidarum in agros
classe releget:

i pedes quo te rapiunt et aurae,
dum fauet nox et Venus, i secundo
omine et nostri memorem sepulcro
scalpe querelam. '


_149. To Vergil: on the Death of Quintilius_

QVIS desiderio sit pudor aut modus
tam cari capitis? praecipe lugubris
cantus, Melpomene, cui liquidam pater
uocem cum cithara dedit.

ergo Quintilium perpetuos sopor
urget? cui Pudor et Iustitiae soror,
incorrupta Fides, nudaque Veritas
quando ullum inueniet parem?

multis ille bonis flebilis occidit,
nulli flebilior quam tibi, Vergili.
tu frustra pius heu non ita creditum
poscis Quintilium deos.

quid? si Threicio blandius Orpheo
auditam moderere arboribus fidem,
num uanae redeat sanguis imagini,
quam uirga semel horrida

non lenis precibus fata recludere
nigro conpulerit Mercurius gregi?
durum: sed leuius fit patientia
quidquid corrigere est nefas.


_150. Beatus unicis Sabinis_

NON ebur neque aureum
mea renidet in domo lacunar,
non trabes Hymettiae
premunt columnas ultima recisas

Africa, neque Attali
ignotus heres regiam occupaui,
nec Laconicas mihi
trahunt honestae purpuras clientae.

at fides et ingeni
benigna uena est pauperemque diues
me petit: nihil supra
deos lacesso nec potentem amicum

largiora flagito,
satis beatus unicis Sabinis.
truditur dies die
nouaeque pergunt interire lunae:

tu secanda marmora
locas sub ipsum funus et sepulcri
inmemor struis domos
marisque Bais obstrepentis urges

summouere litora,
parum locuples continente ripa;
quid quod usque proximos
reuellis agri terminos et ultra

limites clientium
salis auarus? pellitur paternos
in sinu ferens deos
et uxor et uir sordidosque natos.

nulla certior tamen
rapacis Orci sede destinata
aula diuitem manet
erum. quid ultra tendis? aequa tellus

pauperi recluditur
regumque pueris, nec satelles Orci
callidum Promethea
reuexit auro captus: hic superbum

Tantalum atque Tantali
genus coercet, hic leuare functum
pauperem laboribus
uocatus atque non uocatus audit.


_151. A Hard Winter_

HORRIDA tempestas caelum contraxit et imbres
niuesque deducunt Iouem; nunc mare, nunc siluae
Threicio Aquilone sonant. rapiamus, amici,
occasionem de die: dumque uirent genua
et decet, obducta soluatur fronte senectus.
tu uina Torquato moue consule pressa meo.
cetera mitte loqui: deus haec fortasse benigna
reducet in sedem uice. nunc et Achaemenio
perfundi nardo iuuat et fide Cyllenea
leuare diris pectora sollicitudinibus,
nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno:
'inuicte, mortalis dea nate puer Thetide,
te manet Assaraci tellus, quam frigida parui
findunt Scamandri flumina lubricus et Simois,
unde tibi reditum certo subtemine Parcae
rupere, nec mater domum caerula te reuehet:
illic omne malum uino cantuque leuato,
deformis aegrimoniae dulcibus adloquiis. '


_152. Two Poems on the Return of Spring_

_i_

SOLVITVR acris hiems grata uice ueris et Fauoni
trahuntque siccas machinae carinas,
ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni
nec prata canis albicant pruinis.

iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna
iunctaeque Nymphis Gratiae decentes
alterno terram quatiunt pede, dum grauis Cyclopum
Volcanus ardens uisit officinas.

nunc decet aut uiridi nitidum caput impedire myrto
aut flore terrae quem ferunt solutae,
nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis,
seu poscat agna siue malit haedo.

pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas
regumque turris. o beate Sesti,
uitae summa breuis spem nos uetat incohare longam;
iam te premet nox fabulaeque Manes

et domus exilis Plutonia; quo simul mearis,
nec regna uini sortiere talis
nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuuentus
nunc omnis et mox uirgines tepebunt.

_ii_

Diffugere niues, redeunt iam gramina campis
arboribusque comae;
mutat terra uices et decrescentia ripas
flumina praetereunt;

Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet
ducere nuda choros:
inmortalia ne speres, monet annus et almum
quae rapit hora diem.

frigora mitescunt Zephyris, uer proterit aestas
interitura, simul
pomifer autumnus fruges effuderit, et mox
bruma recurrit iners.

damna tamen celeres reparant caelestia lunae:
nos ubi decidimus
quo pius Aeneas, quo Tullus diues et Ancus,
puluis et umbra sumus.

quis scit an adiciant hodiernae crastina summae
tempora di superi?
cuncta manus auidas fugient heredis amico
quae dederis animo.

cum semel occideris et de te splendida Minos
fecerit arbitria,
non, Torquate, genus, non te facundia, non te
restituet pietas;

infernis neque enim tenebris Diana pudicum
liberat Hippolytum
nec Lethaea ualet Theseus abrumpere caro
uincula Perithoo.


_153. Horace's Monument_

EXEGI monumentum aere perennius
regalique situ pyramidum altius,
quod non imber edax, non Aquilo impotens
possit diruere aut innumerabilis

annorum series et fuga temporum:
non omnis moriar multaque pars mei
uitabit Libitinam; usque ego postera
crescam laude recens, dum Capitolium

scandet cum tacita uirgine pontifex;
dicar, qua uiolens obstrepit Aufidus
et qua pauper aquae Daunus agrestium
regnauit populorum, ex humili potens,

princeps Aeolium carmen ad Italos
deduxisse modos. sume superbiam
quaesitam meritis et mihi Delphica
lauro cinge uolens, Melpomene, comam.




ALBIVS TIBVLLVS

55-19 B. C.


_154. Love in the Valley_

DIVITIAS alius fuluo sibi congerat auro
et teneat culti iugera multa soli,
quem labor adsiduus uicino terreat hoste,
Martia cui somnos classica pulsa fugent:
me mea paupertas uita traducat inerti,
dum meus adsiduo luceat igne focus.
ipse seram teneras maturo tempore uites
rusticus et facili grandia poma manu:
nec Spes destituat sed frugum semper aceruos
praebeat et pleno pinguia musta lacu.
nam ueneror, seu stipes habet desertus in agris
seu uetus in triuio florida serta lapis:
et quodcumque mihi pomum nouus educat annus,
libatum agricolae ponitur ante deo.
flaua Ceres, tibi sit nostro de rure corona
spicea, quae templi pendeat ante fores;
pomosisque ruber custos ponatur in hortis
terreat ut saeua falce Priapus auis.
uos quoque, felicis quondam, nunc pauperis agri
custodes, fertis munera uestra, Lares.
tunc uitula innumeros lustrabat caesa iuuencos:
nunc agna exigui est hostia parua soli.
agna cadet uobis, quam circum rustica pubes
clamet 'io messes et bona uina date. '
iam mihi, iam possim contentus uiuere paruo
nec semper longae deditus esse uiae,
sed Canis aestiuos ortus uitare sub umbra
arboris ad riuos praetereuntis aquae.
nec tamen interdum pudeat tenuisse bidentem
aut stimulo tardos increpuisse boues;
non agnamue sinu pigeat fetumue capellae
desertum oblita matre referre domum.
at uos exiguo pecori, furesque lupique,
parcite: de magno praeda petenda grege.
hinc ego pastoremque meum lustrare quot annis
et placidam soleo spargere lacte Palem.
adsitis, diui, neu uos e paupere mensa
dona nec e puris spernite fictilibus. --
fictilia antiquus primum sibi fecit agrestis
pocula, de facili composuitque luto. --
non ego diuitias patrum fructusque requiro,
quos tulit antiquo condita messis auo:
parua seges satis est; satis est requiescere lecto
si licet et solito membra leuare toro.
quam iuuat immitis uentos audire cubantem
et dominam tenero continuisse sinu:
aut, gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster,
securum somnos imbre iuuante sequi!
hoc mihi contingat: sit diues iure, furorem
qui maris et tristis ferre potest pluuias.
o quantum est auri pereat prius atque smaragdi,
quam fleat ob nostras ulla puella uias.
te bellare decet terra, Messalla, marique,
ut domus hostilis praeferat exuuias:
me retinent uinctum formosae uincla puellae,
et sedeo duras ianitor ante fores.
non ego laudari curo, mea Delia: tecum
dum modo sim, quaeso segnis inersque uocer:
te spectem, suprema mihi cum uenerit hora,
te teneam moriens deficiente manu.
flebis in arsuro positum me, Delia, lecto,
tristibus et lacrimis oscula mixta dabis.
flebis: non tua sunt duro praecordia ferro
uincta, nec in tenero stat tibi corde silex.
illo non iuuenis poterit de funere quisquam
lumina, non uirgo sicca referre domum.
tu manis ne laede meos, sed parce solutis
crinibus et teneris, Delia, parce genis.
interea, dum fata sinunt, iungamus amores:
iam ueniet tenebris Mors adoperta caput;
iam subrepet iners aetas, nec amare decebit
dicere nec cano blanditias capite.
nunc leuis est tractanda uenus, dum frangere postis
non pudet et rixas inseruisse iuuat.
hic ego dux milesque bonus: uos, signa tubaeque,
ite procul, cupidis uulnera ferte uiris,
ferte et opes: ego composito securus aceruo
dites despiciam despiciamque famem.


_155. Lines Written in Sickness at Corcyra_

IBITIS Aegaeas sine me, Messalla, per undas,
o utinam memores ipse cohorsque mei!
me tenet ignotis aegrum Phaeacia terris:
abstineas auidas Mors modo nigra manus.
abstineas, Mors atra, precor: non hic mihi mater
quae legat in maestos ossa perusta sinus,
non soror, Assyrios cineri quae dedat odores
et fleat effusis ante sepulcra comis,
Delia non usquam quae, me cum mitteret urbe,
dicitur ante omnis consuluisse deos.
illa sacras pueri sortis ter sustulit: illi
rettulit e trinis omnia certa puer.
cuncta dabant reditus: tamen est deterrita numquam
quin fleret nostras respiceretque uias.
ipse ego solator, cum iam mandata dedissem,
quaerebam tardas anxius usque moras.
aut ego sum causatus auis aut omina dira
Saturniue sacram me tenuisse diem.
o quotiens ingressus iter mihi tristia dixi
offensum in porta signa dedisse pedem!
audeat inuito ne quis discedere Amore,
aut sciat egressum se prohibente deo.
quid tua nunc Isis mihi, Delia, quid mihi prosunt
illa tua totiens aera repulsa manu,
quidue, pie dum sacra colis, pureque lauari
te, memini, et puro secubuisse toro?
nunc, dea, nunc succurre mihi (nam posse mederi
picta docet templis multa tabella tuis),
ut mea uotiuas persoluens Delia uoces
ante sacras lino tecta fores sedeat,
bisque die resoluta comas tibi dicere laudes
insignis turba debeat in Pharia.
at mihi contingat patrios celebrare Penatis
reddereque antiquo menstrua tura Lari.
quam bene Saturno uiuebant rege, priusquam
tellus in longas est patefacta uias!
nondum caeruleas pinus contempserat undas,
effusum uentis praebueratque sinum,
nec uagus ignotis repetens compendia terris
presserat externa nauita merce ratem.
illo non ualidus subiit iuga tempore taurus,
non domito frenos ore momordit equus,
non domus ulla fores habuit, non fixus in agris,
qui regeret certis finibus arua, lapis.
ipsae mella dabant quercus, ultroque ferebant
obuia securis ubera lactis oues.
non acies, non ira fuit, non tela nec ensem
immiti saeuus duxerat arte faber.
nunc Ioue sub domino caedes et uulnera semper,
nunc mare, nunc leti mille repente uiae.
parce, pater. timidum non me periuria terrent,
non dicta in sanctos impia uerba deos.
quod si fatalis iam nunc expleuimus annos,
fac lapis inscriptis stet super ossa notis:
HIC IACET IMMITI CONSVMPTVS MORTE TIBVLLVS,
MESSALLAM TERRA DVM SEQVITVRQVE MARI.
sed me, quod facilis tenero sum semper Amori,
ipsa Venus campos ducet in Elysios.
hic choreae cantusque uigent, passimque uagantes
dulce sonant tenui gutture carmen aues;
fert casiam non culta seges, totosque per agros
floret odoratis terra benigna rosis;
ac iuuenum series teneris immixta puellis
ludit, et adsidue proelia miscet amor.
illic est, cuicumque rapax Mors uenit amanti,
et gerit insigni myrtea serta coma.
at scelerata iacet sedes in nocte profunda
abdita, quam circum flumina nigra sonant:
Tisiphoneque impexa feros pro crinibus anguis
saeuit et huc illuc impia turba fugit;
tum niger in porta per centum Cerberus ora
stridet et aeratas excubat ante fores.
illic Iunonem temptare Ixionis ausi
uersantur celeri noxia membra rota;
porrectusque nouem Tityos per iugera terrae
adsiduas atro uiscere pascit auis.
Tantalus est illic, et circum stagna: sed acrem
iam iam poturi deserit unda sitim;
et Danai proles, Veneris quod numina laesit,
in caua Lethaeas dolia portat aquas.
illic sit quicumque meos uiolauit amores,
optauit lentas et mihi militias.
at tu casta precor maneas, sanctique pudoris
adsideat custos sedula semper anus.
haec tibi fabellas referat positaque lucerna
deducat plena stamina longa colu;
at circa grauibus pensis adfixa puella
paulatim somno fessa remittat opus.
tunc ueniam subito, nec quisquam nuntiet ante,
sed uidear caelo missus adesse tibi.
tunc mihi, qualis eris longos turbata capillos,
obuia nudato, Delia, curre pede.
hoc precor, hunc illum nobis Aurora nitentem
Luciferum roseis candida portet equis.


_156. A Shattered Dream of Love_

ASPER eram et bene discidium me ferre loquebar:
at mihi nunc longe gloria fortis abest.
namque agor ut per plana citus sola uerbere turben
quem celer adsueta uersat ab arte puer.
ure ferum et torque, libeat ne dicere quicquam
magnificum post haec: horrida uerba doma.
parce tamen, per te furtiui foedera lecti,
per uenerem quaeso compositumque caput.
ille ego cum tristi morbo defessa iaceres
te dicor uotis eripuisse neci:
ipseque te circum lustraui sulpure puro,
carmine cum magico praecinuisset anus;
ipse procuraui ne possent saeua nocere
somnia, ter sancta deueneranda mola;
ipse ego uelatus filo tunicisque solutis
uota nouem Triuiae nocte silente dedi.
omnia persolui: fruitur nunc alter amore,
et precibus felix utitur ille meis.
at mihi felicem uitam, si salua fuisses,
fingebam demens et renuente deo:
'rura colam, frugumque aderit mea Delia custos,
area dum messis sole calente teret,
aut mihi seruabit plenis in lintribus uuas
pressaque ueloci candida musta pede.
consuescet numerare pecus; consuescet amantis
garrulus in dominae ludere uerna sinu.
illa deo sciet agricolae pro uitibus uuam,
pro segete spicas, pro grege ferre dapem.
illa regat cunctos, illi sint omnia curae:
at iuuet in tota me nihil esse domo.
huc ueniet Messalla meus, cui dulcia poma
Delia selectis detrahat arboribus:
et, tantum uenerata uirum, bene edulia curet,
huic paret atque epulas ipsa ministra gerat. '
haec mihi fingebam, quae nunc Eurusque Notusque
iactat odoratos uota per Armenios.
saepe ego temptaui curas depellere uino:
at dolor in lacrimas uerterat omne merum.
saepe aliam tenui: sed iam cum gaudia adirem,
admonuit dominae deseruitque Venus.
tunc me discedens deuotum femina dixit,
a pudet, et narrat scire nefanda meam.
non facit hoc uerbis, facie tenerisque lacertis
deuouet et flauis nostra puella comis.
talis ad Haemonium Nereis Pelea quondam
uecta est frenato caerula pisce Thetis.
haec nocuere mihi. quod adest huic diues amator
uenit in exitium callida lena meum.
sanguineas edat illa dapes atque ore cruento
tristia cum multo pocula felle bibat:
hanc uolitent animae circum sua fata querentes
semper, et e tectis strix uiolenta canat:
ipsa fame stimulante furens herbasque sepulcris
quaerat et a saeuis ossa relicta lupis;
currat et inguinibus nudis ululetque per urbes,
post agat e triuiis aspera turba canum.
eueniet; dat signa deus: sunt numina amanti,
saeuit et iniusta lege relicta Venus.
at tu quam primum sagae praecepta rapacis
desere: num donis uincitur omnis amor?
pauper erit praesto tibi semper: pauper adibit
primus et in tenero fixus erit latere;
pauper in angusto fidus comes agmine turbae
subicietque manus efficietque uiam:
pauper ad occultos furtim deducet amicos
uinclaque de niueo detrahet ipse pede.
heu canimus frustra nec uerbis uicta patescit
ianua sed plena est percutienda manu.
at tu, qui potior nunc es, mea furta timeto:
uersatur celeri Fors leuis orbe rotae.
non frustra quidam iam nunc in limine perstat
sedulus ac crebro prospicit ac refugit
et simulat transire domum, mox deinde recurrit
solus et ante ipsas exscreat usque fores.
nescio quid furtiuus amor parat. utere quaeso,
dum licet: in liquida nat tibi linter aqua.


_157. The Blessings of Peace_

QVIS fuit horrendos primus qui protulit ensis?
quam ferus et uere ferreus ille fuit!
tum caedes hominum generi, tum proelia nata,
tum breuior dirae mortis aperta uia est.
an nihil ille miser meruit, nos ad mala nostra
uertimus, in saeuas quod dedit ille feras?
diuitis hoc uitium est auri, nec bella fuerunt,
faginus astabat cum scyphus ante dapes.
non arces, non uallus erat, somnumque petebat
securus uarias dux gregis inter ouis.
tunc mihi uita foret uulgi nec tristia nossem
arma nec audissem corde micante tubam.
nunc ad bella trahor, et iam quis forsitan hostis
haesura in nostro tela gerit latere.
sed patrii seruate Lares: aluistis et idem,
cursarem uestros cum tener ante pedes.
neu pudeat prisco uos esse e stipite factos:
sic ueteris sedis incoluistis aui.
tunc melius tenuere fidem, cum paupere cultu
stabat in exigua ligneus aede deus.
hic placatus erat, seu quis libauerat uuam
seu dederat sanctae spicea serta comae:
atque aliquis uoti compos liba ipse ferebat
postque comes purum filia parua fauum.
stat uobis (aerata, Lares, depellite tela)
hostia de plena rustica porcus hara.
hanc pura cum ueste sequar myrtoque canistra
uincta geram, myrto uinctus et ipse caput.
sic placeam uobis: alius sit fortis in armis,
sternat et aduersos Marte fauente duces,
ut mihi potanti possit sua dicere facta
miles et in mensa pingere castra mero.
quis furor est atram bellis accersere Mortem?
imminet et tacito clam uenit illa pede.
non seges est infra, non uinea culta, sed audax
Cerberus et Stygiae nauita turpis aquae:
illic percussisque genis ustoque capillo
errat ad obscuros pallida turba lacus.
quin potius laudandus hic est quem prole parata
occupat in parua pigra senecta casa!
ipse suas sectatur ouis, at filius agnos,
et calidam fesso comparat uxor aquam.
sic ego sim, liceatque caput candescere canis
temporis et prisci facta referre senem.
interea pax arua colat. pax candida primum
duxit araturos sub iuga curua boues:
pax aluit uitis et sucos condidit uuae,
funderet ut nato testa paterna merum:
pace bidens uomerque nitent, at tristia duri
militis in tenebris occupat arma situs.
rusticus e luco reuehit, male sobrius ipse,
uxorem plaustro progeniemque domum.
sed ueneris tunc bella calent, scissosque capillos
femina, perfractas conqueriturque fores;
flet teneras subtusa genas: sed uictor et ipse
flet sibi dementes tam ualuisse manus.
at lasciuus Amor rixae mala uerba ministrat,
inter et iratum lentus utrumque sedet.
a lapis est ferrumque, suam quicumque puellam
uerberat: e caelo deripit ille deos.
sit satis e membris tenuem rescindere uestem,
sit satis ornatus dissoluisse comae,
sit lacrimas mouisse satis: quater ille beatus
quo tenera irato flere puella potest.
sed manibus qui saeuus erit, scutumque sudemque
is gerat et miti sit procul a Venere.
at nobis, Pax alma, ueni spicamque teneto,
profluat et pomis candidus ante sinus.


_158. A Rural Festival_

QVISQVIS adest, faueat: fruges lustramus et agros,
ritus ut a prisco traditus exstat auo.
Bacche, ueni, dulcisque tuis e cornibus uua
pendeat; et spicis tempora cinge, Ceres.
luce sacra requiescat humus, requiescat arator,
et graue suspenso uomere cesset opus.
soluite uincla iugis: nunc ad praesepia debent
plena coronato stare boues capite.
omnia sint operata deo: non audeat ulla
lanificam pensis imposuisse manum.
uos quoque abesse procul iubeo, discedat ab aris.
cui tulit hesterna gaudia nocte Venus.
casta placent superis: pura cum ueste uenite
et manibus puris sumite fontis aquam.
cernite fulgentis ut eat sacer agnus ad aras,
uinctaque post olea candida turba comas.
di patrii, purgamus agros, purgamus agrestis:
uos mala de nostris pellite limitibus,
neu seges eludat messem fallacibus herbis,
neu timeat celeris tardior agna lupos.
tunc nitidus plenis confisus rusticus agris
ingeret ardenti grandia ligna foco,
turbaque uernarum, saturi bona signa coloni,
ludet et ex uirgis exstruet ante casas.
euentura precor: uiden ut felicibus extis
significet placidos nuntia fibra deos?
nunc mihi fumosos ueteris proferte Falernos
consulis et Chio soluite uincla cado.
uina diem celebrent: non festa luce madere
est rubor, errantis et male ferre pedes.
sed 'bene Messallam' sua quisque ad pocula dicat,
nomen et absentis singula uerba sonent.
gentis Aquitanae celeber, Messalla, triumphis
et magna intonsis gloria uictor auis,
huc ades aspiraque mihi, dum carmine nostro
redditur agricolis gratia caelitibus.
rura cano rurisque deos: his uita magistris
desueuit querna pellere glande famem:
illi compositis primum docuere tigillis
exiguam uiridi fronde operire domum:
illi etiam tauros primi docuisse feruntur
seruitium et plaustro supposuisse rotam.
tum uictus abiere feri, tum consita pomus,
tum bibit inriguas fertilis hortus aquas,
aurea tum pressos pedibus dedit uua liquores
mixtaque securo est sobria lympha mero.
rure terunt messis, calidi cum sideris aestu
deponit flauas annua terra comas.
rure leuis uerno flores apis ingerit alueo,
compleat ut dulci sedula melle fauos.
agricola adsiduo primum satiatus aratro
cantauit certo rustica uerba pede,
et satur arenti primum est modulatus auena
carmen ut ornatos diceret ante deos;
agricola et minio suffusus, Bacche, rubenti
primus inexperta duxit ab arte choros.
huic datus a pleno memorabile munus ouili
dux pecoris curtas auxerat hircus opes.
rure puer uerno primum de flore coronam
fecit et antiquis imposuit Laribus.
rure etiam teneris curam exhibitura puellis
molle gerit tergo lucida uellus ouis.
hinc et femineus labor est, hinc pensa colusque,
fusus et adposito pollice uersat opus:
atque aliqua adsiduae textrix operata Mineruae
cantat, et applauso tela sonat latere.
ipse interque agnos interque armenta Cupido
natus et indomitas dicitur inter equas.
illic indocto primum se exercuit arcu:
ei mihi, quam doctas nunc habet ille manus!
nec pecudes, uelut ante, petit: fixisse puellas
gestit et audacis perdomuisse uiros.
hic iuueni detraxit opes, hic dicere iussit
limen ad iratae uerba pudenda senem:
hoc duce custodes furtim transgressa iacentis
ad iuuenem tenebris sola puella uenit,
et pedibus praetemptat iter suspensa timore,
explorat caecas cui manus ante uias.
a miseri, quos hic grauiter deus urget! at ille
felix, cui placidus leniter adflat Amor.
sancte, ueni dapibus festis, sed pone sagittas
et procul ardentis hinc precor abde faces.
uos celebrem cantate deum pecorique uocate
uoce: palam pecori, clam sibi quisque uocet.