No More Learning

aliena quid aequora remis
et sacras uiolamus aquas diuumque quietas
turbamus sedes? '




P. OVIDIVS NASO

43 B. C. -18 A. D.


_206. His Autobiography_

ILLE ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum,
quem legis, ut noris, accipe, Posteritas.
Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis,
milia qui nouies distat ab Vrbe decem.
editus hic ego sum; nec non ut tempora noris,
cum cecidit fato consul uterque pari.
siquid id est, usque a proauis uetus ordinis heres,
non modo fortunae munere factus eques.
nec stirps prima fui; genito sum fratre creatus,
qui tribus ante quater mensibus ortus erat.
Lucifer amborum natalibus affuit idem;
una celebrata est per duo liba dies:
haec est armiferae festis de quinque Mineruae,
quae fieri pugna prima cruenta solet.
protinus excolimur teneri, curaque parentis
imus ad insignis Vrbis ab arte uiros.
frater ad eloquium uiridi tendebat ab aeuo,
fortia uerbosi natus ad arma fori;
at mihi iam puero caelestia sacra placebant,
inque suum furtim Musa trahebat opus.
saepe pater dixit 'Studium quid inutile temptas?
Maeonides nullas ipse reliquit opes. '
motus eram dictis, totoque Helicone relicto
scribere temptabam uerba soluta modis.
sponte sua carmen numeros ueniebat ad aptos,
et quod temptabam scribere, uersus erat.
interea tacito passu labentibus annis
liberior fratri sumpta mihique toga est,
induiturque umeris cum lato purpura clauo,
et studium nobis, quod fuit ante, manet.
iamque decem uitae frater geminauerat annos
cum perit, et coepi parte carere mei.
cepimus et tenerae primos aetatis honores,
eque uiris quondam pars tribus una fui.
curia restabat. claui mensura coacta est:
maius erat nostris uiribus illud onus.
nec patiens corpus, nec mens fuit apta labori,
sollicitaeque fugax ambitionis eram,
et petere Aoniae suadebant tuta sorores
otia, iudicio semper amata meo.
temporis illius colui fouique poetas,
quotque aderant uates, rebar adesse deos.
saepe suas uolucres legit mihi grandior aeuo,
quaeque nocet serpens, quae iuuat herba, Macer.
saepe suos solitus recitare Propertius ignis
iure sodalitii, quo mihi iunctus erat.
Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambis
dulcia conuictus membra fuere mei;
et tenuit nostras numerosus Horatius auris,
dum ferit Ausonia carmina culta lyra.
Vergilium uidi tantum; nec amara Tibullo
tempus amicitiae fata dedere meae.
successor fuit hic tibi, Galle, Propertius illi:
quartus ab his serie temporis ipse fui.
utque ego maiores, sic me coluere minores,
notaque non tarde facta Thalia mea est.
carmina cum primum populo iuuenalia legi,
barba resecta mihi bisue semelue fuit.
mouerat ingenium totam cantata per Vrbem
nomine non uero dicta Corinna mihi.
multa quidem scripsi, sed quae uitiosa putaui
emendaturis ignibus ipse dedi.
tunc quoque, cum fugerem, quaedam placitura cremaui,
iratus studio carminibusque meis.
molle Cupidineis nec inexpugnabile telis
cor mihi, quodque leuis causa moueret, erat.
cum tamen hic essem, minimoque accenderer igni,
nomine sub nostro fabula nulla fuit.
paene mihi puero nec digna nec utilis uxor
est data, quae tempus per breue nupta fuit.
illi successit, quamuis sine crimine coniunx,
non tamen in nostro firma futura toro.
ultima, quae mecum seros permansit in annos,
sustinuit coniunx exsulis esse uiri.
filia me mea bis prima fecunda iuuenta,
sed non ex uno coniuge, fecit auum.
et iam complerat genitor sua fata, nouemque
addiderat lustris altera lustra nouem.
non aliter fleui quam me fleturus ademptum
ille fuit. matri proxima iusta tuli.
felices ambo tempestiueque sepulti,
ante diem poenae quod periere meae!
me quoque felicem, quod non uiuentibus illis
sum miser, et de me quod doluere nihil!
si tamen exstinctis aliquid nisi nomina restant,
et gracilis structos effugit umbra rogos:
fama, parentales, si uos mea contigit, umbrae,
et sunt in Stygio crimina nostra foro:
scite, precor, causam--nec uos mihi fallere fas est--
errorem iussae, non scelus, esse fugae.
manibus hoc satis est. ad uos, studiosa, reuertor,
pectora, quae uitae quaeritis acta meae.
iam mihi canities pulsis melioribus annis
uenerat, antiquas miscueratque comas,
postque meos ortus Pisaea uinctus oliua
abstulerat decies praemia uictor eques,
cum maris Euxini positos ad laeua Tomitas
quaerere me laesi principis ira iubet.
causa meae cunctis nimium quoque nota ruinae
indicio non est testificanda meo.
quid referam comitumque nefas famulosque nocentis?
ipsa multa tuli non leuiora fuga.
indignata malis mens est succumbere, seque
praestitit inuictam, uiribus usa suis;
oblitusque mei ductaeque per otia uitae
insolita cepi temporis arma manu.
totque tuli casus pelago terraque quot inter
occultum stellae conspicuumque polum.
tacta mihi tandem longis erroribus acto
iuncta pharetratis Sarmatis ora Getis.
hic ego finitimis quamuis circumsoner armis,
tristia, quo possum, carmine fata leuo.
quod quamuis nemo est, cuius referatur ad auris,
sic tamen absumo decipioque diem.
ergo quod uiuo, durisque laboribus obsto,
nec me sollicitae taedia lucis habent,
gratia, Musa, tibi! nam tu solacia praebes,
tu curae requies, tu medicina uenis.
tu dux et comes es; tu nos abducis ab Histro,
in medioque mihi das Helicone locum;
tu mihi, quod rarum est, uiuo sublime dedisti
nomen, ab exsequiis quod dare fama solet.
nec, qui detrectat praesentia, Liuor iniquo
ullum de nostris dente momordit opus.
nam tulerint magnos cum saecula nostra poetas,
non fuit ingenio fama maligna meo,
cumque ego praeponam multos mihi, non minor illis
dicor et in toto plurimus orbe legor.
siquid habent igitur uatum praesagia ueri,
protinus ut moriar, non ero, terra, tuus.
siue fauore tuli, siue hanc ego carmine famam,
iure tibi gratis, candide lector, ago.


_207. Epic and Love Elegy_

_i_

ARMA graui numero uiolentaque bella parabam
edere, materia conueniente modis;
par erat inferior uersus: risisse Cupido
dicitur atque unum surripuisse pedem.
'quis tibi, saeue puer, dedit hoc in carmina iuris?
Pieridum uates, non tua turba sumus.
quid, si praeripiat flauae Venus arma Mineruae,
uentilet accensas flaua Minerua faces?
quis probet in siluis Cererem regnare iugosis,
lege pharetratae uirginis arua coli?
crinibus insignem quis acuta cuspide Phoebum
instruat, Aoniam Marte mouente lyram?
sunt tibi magna, puer, nimiumque potentia regna:
cur opus adfectas, ambitiose, nouum?
an, quod ubique, tuumst? tua sunt Heliconia tempe?
uix etiam Phoebo iam lyra tuta suast?
cum bene surrexit uersu noua pagina primo,
attenuat neruos proximus ille meos;
nec mihi materiast numeris leuioribus apta,
aut puer aut longas compta puella comas. '
questus eram, pharetra cum protinus ille soluta
legit in exitium spicula facta meum
lunauitque genu sinuosum fortiter arcum
'quod' que 'canas, uates, accipe' dixit 'opus! '
me miserum! certas habuit puer ille sagittas:
uror, et in uacuo pectore regnat Amor.
sex mihi surgat opus numeris, in quinque residat:
ferrea cum uestris bella ualete modis!
cingere litorea flauentia tempora myrto,
Musa, per undenos emodulanda pedes!

_ii_

CARMEN ad iratum dum tu perducis Achillen
primaque iuratis induis arma uiris,
nos, Macer, ignaua Veneris cessamus in umbra,
et tener ausuros grandia frangit Amor.
saepe meae 'tandem' dixi 'discede' puellae:
in gremio sedit protinus illa meo;
saepe 'pudet' dixi: lacrimis uix illa retentis
'me miseram, iam te' dixit 'amare pudet? '
inplicuitque suos circum mea colla lacertos
et, quae me perdunt, oscula mille dedit.
uincor, et ingenium sumptis reuocatur ab armis,
resque domi gestas et mea bella cano.
sceptra tamen sumpsi, curaque tragoedia nostra
creuit, et huic operi quamlibet aptus eram:
risit Amor pallamque meam pictosque cothurnos
sceptraque priuata tam cito sumpta manu;
hinc quoque me dominae numen deduxit iniquae,
deque cothurnato uate triumphat Amor.
quod licet, aut artes teneri profitemur Amoris,
(ei mihi! praeceptis urgeor ipse meis)
aut, quod Penelopes uerbis reddatur Vlixi,
scribimus et lacrimas, Phylli relicta, tuas,
quod Paris et Macareus et quod male gratus Iaso
Hippolytique parens Hippolytusque legant,
quodque tenens strictum Dido miserabilis ensem
dicat et Aoniae Lesbis amata lyrae.
quam cito de toto rediit meus orbe Sabinus
scriptaque diuersis rettulit ille locis!
candida Penelope signum cognouit Vlixis,
legit ab Hyppolyto scripta nouerca suo;
iam pius Aeneas miserae rescripsit Elissae,
quodque legat Phyllis, si modo uiuit, adest;
tristis ad Hypsipylen ab Iasone littera uenit;
det uotam Phoebo Lesbis amata lyram.
nec tibi, qua tutum uati, Macer, arma canenti
aureus in medio Marte tacetur Amor:
at Paris est illic et adultera, nobile crimen,
et comes exstincto Laudamia uiro.
si bene te noui, non bella libentius istis
dicis et a uestris in mea castra uenis.


_208. Tragedy and Love Elegy_

STAT uetus et multos incaedua silua per annos:
credibilest illi numen inesse loco;
fons sacer in medio speluncaque pumice pendens,
et latere ex omni dulce queruntur aues.
hic ego dum spatior tectus nemoralibus umbris,
et mea quod, quaero, Musa moueret opus,
uenit odoratos Elegea nexa capillos,
et, puto, pes illi longior alter erat:
forma decens, uestis tenuissima, uultus amantis;
et pedibus uitium causa decoris erat.
uenit et ingenti uiolenta Tragoedia passu
(fronte comae torua, palla iacebat humi;
laeua manus sceptrum late regale mouebat,
Lydius alta pedum uincla cothurnus erat)
et prior 'ecquis erit' dixit 'tibi finis amandi,
o argumenti lente poeta tui?
nequitiam uinosa tuam conuiuia narrant,
narrant in multas conpita secta uias.
saepe aliquis digito uatem designat euntem,
atque ait "hic hic est, quem ferus urit Amor. "
fabula, nec sentis, tota iactaris in Vrbe,
dum tua praeterito facta pudore refers.
tempus erat thyrso pulsum grauiore moueri;
cessatum satis est: incipe maius opus!
materia premis ingenium; cane facta uirorum:
"haec animo" dices "area facta meost".
quod tenerae cantent, lusit tua Musa, puellae,
primaque per numeros acta iuuenta suos;
nunc habeam per te Romana Tragoedia nomen!
inplebit reges spiritus iste meos. '
hactenus, et mouit pictis innixa cothurnis
densum caesarie terque quaterque caput.
altera, si memini, limis subrisit ocellis;
(fallor, an in dextra myrtea uirga fuit? )
'quid grauibus uerbis, animosa Tragoedia,' dixit
'me premis? an numquam non grauis esse potes?
inparibus tamen es numeris dignata moueri,
in me pugnasti uersibus usa meis.
non ego contulerim sublimia carmina nostris:
obruit exiguas regia uestra foris.
sum leuis et mecum leuis est, mea cura, Cupido:
non sum materia fortior ipsa mea;
rustica sit sine me lasciui mater Amoris:
huic ego proueni lena comesque deae;
quam tu non poteris duro reserare cothurno,
haec est blanditiis ianua laxa meis;
et tamen emerui plus, quam tu, posse, ferendo
multa supercilio non patienda tuo.
per me decepto didicit custode Corinna
liminis adstricti sollicitare fidem
delabique toro tunica uelata soluta
atque inpercussos nocte mouere pedes.
uel quotiens foribus ceris incisa pependi
non uerita a populo praetereunte legi;
quin ego me memini, dum custos saeuus abiret,
ancillae missam delituisse sinu;
quid, cum me munus natali mittis, at illa
rumpit et adposita uerba retersit aqua?
prima tuae moui felicia semina mentis:
munus habes, quod te iam petit ista, meum. '
desierat: coepi 'per uos utramque rogamus,
in uacuas auris uerba timentis eant.
altera me sceptro decoras altoque cothurno:
iam nunc contacto magnus in ore sonus;
altera das nostro uicturum nomen amori:
ergo ades et longis uersibus adde breuis!
exiguum uati concede, Tragoedia, tempus:
tu labor aeternus; quod petit illa, breuest. '
mota dedit ueniam: teneri properentur Amores,
dum uacat; a tergo grandius urguet opus.


_209. Love and War_

_i_

MILITAT omnis amans, et habet sua castra Cupido:
Attice, crede mihi, militat omnis amans.
quae bellost habilis, Veneri quoque conuenit aetas:
turpe senex miles, turpe senilis amor;
quos petiere duces annos in milite forti,
hos petit in socio bella puella uiro;
peruigilant ambo; terra requiescit uterque:
ille foris dominae seruat, at ille ducis;
militis officium longast uia: mitte puellam,
strenuus exempto fine sequetur amans;
ibit in aduersos montis duplicataque nimbo
flumina, congestas exteret ille niuis,
nec freta pressurus tumidos causabitur Euros
aptaque uerrendis sidera quaeret aquis.
quis nisi uel miles uel amans et frigora noctis
et denso mixtas perferet imbre niuis?
mittitur infestos alter speculator in hostis,
in riuale oculos alter, ut hoste, tenet.
ille grauis urbis, hic durae limen amicae
obsidet; hic portas frangit, at ille foris.
saepe soporatos inuadere profuit hostis
caedere et armata uulgus inerme manu;
sic fera Threicii ceciderunt agmina Rhesi,
et dominum capti deseruistis equi;
saepe maritorum somnis utuntur amantes,
et sua sopitis hostibus arma mouent.
custodum transire manus uigilumque cateruas
militis et miseri semper amantis opus.
Mars dubius nec certa Venus: uictique resurgunt,
quosque neges umquam posse iacere, cadunt.
ergo desidiam quicumque uocabat amorem,
desinat: ingeniist experientis amor.
ardet in abducta Briseide magnus Achilles:
dum licet, Argiuas frangite, Troes, opes!
Hector ab Andromaches conplexibus ibat ad arma,
et, galeam capiti quae daret, uxor erat.
summa ducum, Atrides, uisa Priameide fertur
Maenadis effusis obstipuisse comis;
Mars quoque deprensus fabrilia uincula sensit:
notior in caelo fabula nulla fuit.
ipse ego segnis eram discinctaque in otia natus;
mollierant animos lectus et umbra meos;
inpulit ignauum formosae cura puellae
iussit et in castris aera merere suis;
inde uides agilem nocturnaque bella gerentem.
qui nolet fieri desidiosus, amet!

_ii_

ITE triumphales circum mea tempora laurus!
uicimus; in nostrost, ecce, Corinna sinu,
quam uir, quam custos, quam ianua firma, tot hostes
seruabant, ne qua posset ab arte capi.
haec est praecipuo uictoria digna triumpho,
in qua, quaecumquest, sanguine praeda caret.
non humiles muri, non paruis oppida fossis
cincta, sed est ductu capta puella meo.
Pergama cum caderent bello superata bilustri,
ex tot in Atrides pars quota laudis erat?
at mea sepositast et ab omni milite dissors
gloria, nec titulum muneris alter habet:
me duce ad hanc uoti finem, me milite ueni;
ipse eques, ipse pedes, signifer ipse fui.
nec casum fortuna meis inmiscuit actis:
huc ades, o cura parte Triumphe mea!
nec bellist noua causa mei: nisi rapta fuisset
Tyndaris, Europae pax Asiaeque foret;
femina siluestris Lapithas populumque biformem
turpiter adposito uertit in arma mero;
femina Troianos iterum noua bella mouere
inpulit in regno, iuste Latine, tuo;
femina Romanis etiamnunc Vrbe recenti
inmisit soceros armaque saeua dedit.
uidi ego pro niuea pugnantis coniuge tauros:
spectatrix animos ipsa iuuenca dabat.
me quoque, qui multos, sed me sine caede, Cupido
iussit militiae signa mouere suae.


_210. The Captive of Love_

ESSE quid hoc dicam, quod tam mihi dura uidentur
strata, neque in lecto pallia nostra sedent,
et uacuus somno noctem, quam longa, peregi,
lassaque uersati corporis ossa dolent?
nam, puto, sentirem, siquo temptarer amore.
an subit et tecta callidus arte nocet?
sic erat; haeserunt tenues in corde sagittae,
et possessa ferus pectora uersat Amor.
cedimus an subitum luctando accendimus ignem?
cedamus! leue fit, quod bene fertur, onus;
uidi ego iactatas mota face crescere flammas
et uidi nullo concutiente mori;
uerbera plura ferunt, quam quos iuuat usus aratri,
detractant prensi dum iuga prima boues;
asper equus duris contunditur ora lupatis,
frena minus sentit, quisquis ad arma facit.
acrius inuitos multoque ferocius urget,
quam qui seruitium ferre fatentur, Amor.
en ego confiteor: tua sum noua praeda, Cupido:
porrigimus uictas ad tua iura manus.
nil opus est bello: ueniam pacemque rogamus,
nec tibi laus armis uictus inermis ero.
necte comam myrto, maternas iunge columbas!
qui deceat, currum uitricus ipse dabit,
inque dato curru, populo clamante triumphum,
stabis et adiunctas arte mouebis auis;
ducentur capti iuuenes captaeque puellae:
haec tibi magnificus pompa triumphus erit.
ipse ego, praeda recens, factum modo uulnus habebo
et noua captiua uincula mente feram;
Mens Bona ducetur manibus post terga retortis
et Pudor et castris quidquid Amoris obest.
omnia te metuent, ad te sua bracchia tendens
uulgus 'io' magna uoce 'triumphe' canet.
Blanditiae comites tibi erunt Errorque Furorque,
adsidue partis turba secuta tuas:
his tu militibus superas hominesque deosque,
haec tibi si demas commoda, nudus eris.
laeta triumphanti de summo mater Olympo
plaudet et adpositas sparget in ora rosas,
tu pinnas gemma, gemma uariante capillos
ibis in auratis aureus ipse rotis.
tunc quoque non paucos, si te bene nouimus, ures,
tunc quoque praeteriens uulnera multa dabis;
non possunt, licet ipse uelis, cessare sagittae,
feruida uicino flamma uapore nocet.
talis erat domita Bacchus Gangetide terra:
tu grauis alitibus, tigribus ille fuit.
ergo ego cum possim sacri pars esse triumphi,
parce tuas in me perdere, uictor, opes!
adspice cognati felicia Caesaris arma:
qua uicit, uictos protegit ille manu.


_211. Love and Song_

IVSTA precor: quae me nuper praedata puellast,
aut amet aut faciat, cur ego semper amem!
a, nimium uolui! tantum patiatur amari:
audierit nostras tot Cytherea preces!
accipe, per longos tibi qui deseruiat annos,
accipe, qui pura norit amare fide!
si me non ueterum commendant magna parentum
nomina, si nostri sanguinis auctor eques,
nec meus innumeris renouatur campus aratris,
temperat et sumptus parcus uterque parens:
at Phoebus comitesque nouem uitisque repertor
hinc faciunt, at me qui tibi donat, Amor,
at nulli cessura fides, sine crimine mores
nudaque simplicitas purpureusque pudor.
non mihi mille placent, non sum desultor amoris:
tu mihi, siqua fides, cura perennis eris;
tecum, quos dederint annos mihi fila sororum,
uiuere contingat, te moriente mori;
te mihi materiem felicem in carmina praebe:
prouenient causa carmina digna sua.
carmine nomen habent exterrita cornibus Io
et quam fluminea lusit adulter aue
quaeque super pontum simulato uecta iuuenco
uirginea tenuit cornua uara manu:
nos quoque per totum pariter cantabimur orbem,
iunctaque semper erunt nomina nostra tuis.


_212. Cruel Dawn_

IAM super oceanum uenit a seniore marito
flaua pruinoso quae uehit axe diem.
quo properas, Aurora? mane! sic Memnonis umbris
annua sollemni caede parentet auis!
nunc iuuat in teneris dominae iacuisse lacertis;
si quando, lateri nunc bene iuncta meost.
nunc etiam somni pingues et frigidus aer,
et liquidum tenui gutture cantat auis.
quo properas, ingrata uiris, ingrata puellis?
roscida purpurea supprime lora manu!
ante tuos ortus melius sua sidera seruat
nauita nec media nescius errat aqua;
te surgit quamuis lassus ueniente uiator,
et miles saeuas aptat ad arma manus;
prima bidente uides oneratos arua colentis,
prima uocas tardos sub iuga panda boues;
tu pueros somno fraudas tradisque magistris,
ut subeant tenerae uerbera saeua manus,
atque eadem sponsum inuitos ante atria mittis,
unius ut uerbi grandia damna ferant;
nec tu consulto, nec tu iucunda diserto:
cogitur ad litis surgere uterque nouas;
tu, cum feminei possint cessare labores,
lanificam reuocas ad sua pensa manum.
omnia perpeterer; sed surgere mane puellas,
quis, nisi cui non est ulla puella, ferat?
optaui quotiens, ne Nox tibi cedere uellet,
ne fugerent uultus sidera mota tuos;
optaui quotiens, aut uentus frangeret axem,
aut caderet spissa nube retentus equus!
inuida, quo properas? quod erat tibi filius ater,
materni fuerit pectoris ille color?
Tithono uellem de te narrare liceret;
femina non caelo turpior ulla foret;
illum dum refugis, longo quia grandior aeuo,
surgis ad inuisas a sene mane rotas;
at si, quem mauis, Cephalum conplexa teneres,
clamares: 'lente currite, Noctis equi! '
cur ego plectar amans, si uir tibi marcet ab annis?
num me nupsisti conciliante seni?
adspice, quot somnos iuueni donant amato
Luna! neque illius forma secunda tuae.
ipse deum genitor, ne te tam saepe uideret,
commisit noctis in sua uota duas.
iurgia finieram; scires audisse: rubebat;
nec tamen adsueto tardius orta dies.


_213. The Loves of Rivers_

AMNIS harundinibus limosas obsite ripas,
ad dominam propero: siste parumper aquas!
nec tibi sunt pontes nec quae sine remigis actu
concaua traiecto cumba rudente uehat.
paruus eras, memini, nec te transire refugi,
summaque uix talos contigit unda meos;
nunc ruis adposito niuibus de monte solutis
et turpi crassas gurgite uoluis aquas.
quid properasse iuuat, quid parca dedisse quieti
tempora, quid nocti conseruisse diem,
si tamen his standumst, si non datur artibus ullis
ulterior nostro ripa premenda pedi?
nunc ego, quas habuit pinnas Danaeius heros,
terribili densum cum tulit angue caput,
nunc opto currum, de quo Cerealia primum
semina uenerunt in rude missa solum.
prodigiosa loquor, ueterum mendacia uatum,
nec tulit haec umquam nec feret ulla dies;
tu potius, ripis effuse capacibus amnis,
(sic aeternus eas! ) labere fine tuo!
non eris inuidiae, torrens, mihi crede, ferendae,
si dicar per te forte retentus amans.
flumina deberent iuuenes in amore iuuare;
flumina senserunt ipsa quid esset amor:
Inachus in Melie Bithynide pallidus isse
dicitur et gelidis incaluisse uadis;
nondum Troia fuit lustris obsessa duobus,
cum rapuit uultus, Xanthe, Neaera tuos.
quid? non Alpheon diuersis currere terris
uirginis Arcadiae certus adegit amor?
te quoque promissam Xutho, Peneie, Creusam
Phthiotum terris occuluisse ferunt.
quid referam Asopon, quem cepit Martia Thebe,
natarum Thebe quinque futura parens?
cornua si tua nunc ubi sint, Acheloe, requiram,
Herculis irata fracta querere manu:
nec tanti Calydon nec tota Aetolia tanti,
una tamen tanti Deianira fuit.
ille fluens diues septena per ostia Nilus,
qui patriam tantae tam bene celat aquae,
fertur in Euanthe collectam Inopide flammam
uincere gurgitibus non potuisse suis;
siccus ut amplecti Salmonida posset Enipeus,
cedere iussit aquam: iussa recessit aqua.
nec te praetereo, qui per caua saxa uolutans
Tiburis Argei pomifera arua rigas,
Ilia cui placuit, quamuis erat horrida cultu,
ungue notata comas, ungue notata genas:
illa gemens patruique nefas delictaque Martis
errabat nudo per loca sola pede;
hanc Anien rapidis animosus uidit ab undis
glaucaque de mediis sustulit ora uadis
atque ita 'quid nostras' dixit 'teris anxia ripas,
Ilia, ab Idaeo Laumedonte genus?
quo cultus abiere tui? quid sola uagaris,
uitta nec euinctas inpedit alba comas?
quid fles et madidos lacrimis corrumpis ocellos
pectoraque insana plangis aperta manu?
ille habet et silices et uiuum in pectore ferrum,
qui tenero lacrimas lentus in ore uidet.
Ilia, pone metus! tibi regia nostra patebit,
teque colent amnes: Ilia, pone metus!
tu centum aut pluris inter dominabere nymphas:
nam centum aut plures flumina nostra tenent;
ne me sperne, precor, tantum, Troiana propago:
munera promissis uberiora feres. '
dixerat; illa oculos in humum deiecta modestos
spargebat teneros flebilis imbre sinus;
ter molita fugam ter ad altas restitit undas
currendi uiris eripiente metu;
sera tamen scindens inimico pollice crinem
edidit indignos ore tremente sonos:
'o utinam mea lecta forent patrioque sepulcro
condita, cum poterant uirginis ossa legi!
cur, modo Vestalis, taedas inuitor ad ullas
turpis et Iliacis infitianda focis?
quid moror et digitis designor adultera uulgi?
desint famosus quae notet ora pudor! '
hactenus, et uestem tumidis praetendit ocellis
atque ita se in rapidas perdita misit aquas:
supposuisse manus ad pectora lubricus amnis
dicitur et socii iura dedisse tori.
te quoque credibilest aliqua caluisse puella;
sed nemora et siluae crimina uestra tegunt.
dum loquor, increscis latis spatiosior undis,
nec capit admissas alueus altus aquas:
quid mecum, furiose, tibi? quid mutua differs
gaudia? quid coeptum, rustice, rumpis iter?
quid, si legitimum flueres, si nobile flumen,
si tibi per terras maxima fama foret?
nomen habes nullum, riuis collecte caducis,
nec tibi sunt fontes nec tibi certa domus;
fontis habes instar pluuiamque niuisque solutas,
quas tibi diuitias pigra ministrat hiemps;
aut lutulentus agis brumali tempore cursus,
aut premis arentem puluerulentus humum:
quis te tum potuit sitiens haurire uiator?
quis dixit grata uoce 'perennis eas'?
damnosus pecori curris, damnosior agris;
forsitan haec alios, me mea damna mouent.
huic ego uae! demens narrabam fluminum amores!
iactasse indigne nomina tanta pudet;
nescio quem hunc spectans Acheloon et Inachon amnem
et potui nomen, Nile, referre tuum!
at tibi pro meritas, opto, non candide torrens,
sint rapidi soles siccaque semper hiemps!


_214. Farewell to Love-poetry_

QVAERE nouum uatem, tenerorum mater Amorum:
raditur his elegis ultima meta meis;
quos ego conposui, Paeligni ruris alumnus
(nec me deliciae dedecuere meae),
siquid id est, usque a proauis uetus ordinis heres,
non modo militiae turbine factus eques.
Mantua Vergilio, gaudet Verona Catullo;
Paelignae dicar gloria gentis ego,
quam sua libertas ad honesta coegerat arma,
cum timuit socias anxia Roma manus.
atque aliquis spectans hospes Sulmonis aquosi
moenia, quae campi iugera pauca tenent,
'quae tantum' dicat 'potuistis ferre poetam,
quantulacumque estis, uos ego magna uoco'.
culte puer puerique parens Amathusia culti,
aurea de campo uellite signa meo!
corniger increpuit thyrso grauiore Lyaeus:
pulsandast magnis area maior equis.
inbelles elegi, genialis Musa, ualete,
post mea mansurum fata superstes opus!


_215. The Dead Parrot_

PSITTACVS, Eois imitatrix ales ab Indis,
occidit: exsequias ite frequenter, aues;
ite, piae uolucres, et plangite pectora pinnis
et rigido teneras ungue notate genas;
horrida pro maestis lanietur pluma capillis,
pro longa resonent cornea rostra tuba!
quod scelus Ismarii quereris, Philomela, tyranni,
expletast annis ista querela suis;
alitis in rarae miserum deuertere funus:
magna, sed antiquast causa doloris Itys.
omnes, quae liquido libratis in aere cursus,
tu tamen ante alios, turtur amice, dole!
plena fuit uobis omni concordia uita,
et stetit ad finem longa tenaxque fides:
quod fuit Argolico iuuenis Phoceus Orestae,
hoc tibi, dum licuit, psittace, turtur erat.
quid tamen ista fides, quid rari forma coloris,
quid uox mutandis ingeniosa sonis,
quid iuuat, ut datus es, nostrae placuisse puellae?
infelix, auium gloria, nempe iaces!
tu poteras fragilis pinnis hebetare smaragdos
tincta gerens rubro Punica rostra croco.
non fuit in terris uocum simulantior ales:
reddebas blaeso tam bene uerba sono!
raptus es inuidia; non tu fera bella mouebas;
garrulus et placidae pacis amator eras.
ecce, coturnices inter sua proelia uiuunt,
forsitan et fiant inde frequenter anus.
plenus eras minimo nec prae sermonis amore
in multos poteras ora uacare cibos;
nux erat esca tibi causaeque papauera somni.
pellebatque sitim simplicis umor aquae.
uiuit edax uultur ducensque per aera gyros
miluus et pluuiae graculus auctor aquae;
uiuit et armiferae cornix inuisa Mineruae,
illa quidem saeclis uix moritura nouem;
occidit illa loquax humanae uocis imago,
psittacus, extremo munus ab orbe datum!
optima prima fere manibus rapiuntur auaris,
inplentur numeris deteriora suis:
tristia Phylacidae Thersites funera uidit,
iamque cinis uiuis fratribus Hector erat.
quid referam timidae pro te pia uota puellae,
uota procelloso per mare rapta Noto?
septima lux uenit non exhibitura sequentem
(et stabat uacuo iam tibi Parca colo),
nec tamen ignauo stupuerunt uerba palato:
clamauit moriens lingua 'Corinna, uale! '
colle sub Elysio nigra nemus ilice frondet,
udaque perpetuo gramine terra uiret:
sique fides dubiis, uolucrum locus ille piarum
dicitur, obscenae quo prohibentur aues;
illic innocui late pascuntur olores
et uiuax phoenix, unica semper auis;
explicat ipsa suas ales Iunonia pinnas,
oscula dat cupido blanda columba mari.
psittacus has inter nemorali sede receptus
conuertit uolucris in sua uerba pias.
ossa tegit tumulus, tumulus pro corpore magnus,
quo lapis exiguus par sibi carmen habet:
'colligor ex ipso dominae placuisse sepulcro;
ora fuere mihi plus aue docta loqui. '


_216. Phyllis to Demophoon_

HOSPITA, Demophoon, tua te Rhodopeia Phyllis
ultra promissum tempus abesse queror.
cornua cum lunae pleno semel orbe coissent,
litoribus nostris ancora pacta tuast:
luna quater latuit, toto quater orbe recreuit,
nec uehit Actaeas Sithonis unda ratis.
tempora si numeres, quae nos numeramus amantes,
non uenit ante suam nostra querela diem;
spes quoque lenta fuit: tarde, quae credita laedunt,
credimus! inuitus nunc et amore noces.
saepe fui mendax pro te mihi, saepe notaui
alba procellosos uela referre notos;
Thesea deuoui, quia te dimittere nollet:
nec tenuit cursus forsitan ille tuos;
interdum timui, ne, dum uada tendis ad Hebri,
mersa foret cana naufraga puppis aqua;
saepe deos adiens, ut tu, scelerate, ualeres,
cum prece turicremis sum uenerata sacris;
saepe, uidens uentos caelo pelagoque fauentis,
ipsa mihi dixi 'si ualet ille, uenit';
denique fidus amor, quidquid properantibus obstat,
finxit, et ad causas ingeniosa fui.
at tu lentus abes, nec te iurata reducunt
numina, nec nostro motus amore redis.
Demophoon, uentis et uerba et uela dedisti:
uela queror reditu, uerba carere fide.
dic mihi, quid feci, nisi non sapienter amaui?
crimine te potui demeruisse meo.
unum in me scelus est, quod te, scelerate, recepi,
sed scelus hoc meriti pondus et instar habet.
iura, fides ubi nunc commissaque dextera dextrae,
quique erat in falso plurimus ore deus?
promissus socios ubi nunc Hymenaeus in annos,
qui mihi coniugii sponsor et obses erat?
per mare, quod totum uentis agitatur et undis,
per quod saepe ieras, per quod iturus eras,
perque tuum mihi iurasti, nisi fictus et illest,
concita qui uentis aequora mulcet, auum,
per Venerem nimiumque mihi facientia tela,
altera tela arcus, altera tela facis,
Iunonemque, toris quae praesidet alma maritis,
et per taediferae mystica sacra deae:
si de tot laesis sua numina quisque deorum
uindicet, in poenas non satis unus eris.
at laceras etiam puppis furiosa refeci,
ut, qua desererer, firma carina foret,
remigiumque dedi, quod me fugiturus haberes:
heu! patior telis uulnera facta meis!
credidimus blandis, quorum tibi copia, uerbis,
credidimus generi nominibusque tuis,
credidimus lacrimis: an et hae simulare docentur?
hae quoque habent artis, quaque iubentur, eunt?
dis quoque credidimus. quo iam tot pignora nobis?
parte satis potui qualibet inde capi.
nec moueor, quod te iuui portuque locoque:
(debuit haec meriti summa fuisse mei! )
turpiter hospitium lecto cumulasse iugali
paenitet et lateri conseruisse latus.
quae fuit ante illam, mallem suprema fuisset
nox mihi, dum potui Phyllis honesta mori.
speraui melius, quia me meruisse putaui:
quaecumque ex merito spes uenit, aequa uenit.
fallere credentem non est operosa puellam
gloria: simplicitas digna fauore fuit.
sum decepta tuis et amans et femina uerbis:
di faciant, laudis summa sit ista tuae,
inter et Aegidas, media statuaris in urbe,
magnificus titulis stet pater ante suis;
cum fuerit Sciron lectus toruusque Procrustes
et Sinis et tauri mixtaque forma uiri
et domitae bello Thebae fusique bimembres
et pulsata nigri regia caeca die,
hoc tua post illos titulo signetur imago:
'hic est, cuius amans hospita capta dolost. '
de tanta rerum turba factisque parentis
sedit in ingenio Cressa relicta tuo;
quod solum excusat, solum miraris in illo
heredem patriae, perfide, fraudis agis.
illa (nec inuideo) fruitur meliore marito
inque capistratis tigribus alta sedet,
at mea despecti fugiunt conubia Thraces,
quod ferar externum praeposuisse meis,
atque aliquis 'iam nunc doctas eat' inquit 'Athenas:
armiferam Thracen qui regat, alter erit.
exitus acta probat'. careat successibus, opto,
quisquis ab euentu facta notanda putat;
at si nostra tuo spumescant aequora remo,
iam mihi, iam dicar consuluisse meis.
sed neque consului, nec te mea regia tanget
fessaque Bistonia membra lauabis aqua.
illa meis oculis species abeuntis inhaeret,
cum premeret portus classis itura meos:
ausus es amplecti colloque infusus amantis
oscula per longas iungere pressa moras,
cumque tuis lacrimis lacrimas confundere nostras,
quodque foret uelis aura secunda, queri,
et mihi discedens suprema dicere uoce:
'Phylli, fac exspectes Demophoonta tuum! '
exspectem, qui me numquam uisurus abisti?
exspectem pelago uela negata meo?
et tamen exspecto, redeas modo serus amanti,
ut tua sit solo tempore lapsa fides!
quid precor infelix? te iam tenet altera coniunx
forsitan et, nobis qui male fauit, Amor,
atque tibi excidimus: nullam, puto, Phyllida nosti;
ei mihi, si, quae sim Phyllis et unde, rogas,
quae tibi, Demophoon, longis erroribus acto
Threicios portus hospitiumque dedi,
cuius opes auxere meae, cui diues egenti
munera multa dedi, multa datura fui;
quae tibi subieci latissima regna Lycurgi,
nomine femineo uix satis apta regi,
qua patet umbrosum Rhodope glacialis ad Haemum,
et sacer admissas exigit Hebrus aquas,
cui mea uirginitas auibus libata sinistris
castaque fallaci zona recincta manu!
pronuba Tisiphone thalamis ululauit in illis,
et cecinit maestum deuia carmen auis;
adfuit Allecto breuibus torquata colubris,
suntque sepulcrali lumina mota face.
maesta tamen scopulos fruticosaque litora calco;
quaque patent oculis litora lata meis,
siue die laxatur humus, seu frigida lucent
sidera, prospicio, quis freta uentus agat,
et quaecumque procul uenientia lintea uidi,
protinus illa meos auguror esse deos;
in freta procurro, uix me retinentibus undis,
mobile qua primas porrigit aequor aquas;
quo magis accedunt, minus et minus utilis adsto:
linquor et ancillis excipienda cado.
est sinus, adductos modice falcatus in arcus;
ultima praerupta cornua mole rigent:
hinc mihi suppositas inmittere corpus in undas
mens fuit et, quoniam fallere pergis, erit.
ad tua me fluctus proiectam litora portent,
occurramque oculis intumulata tuis,
duritia ferrum ut superes adamantaque teque,
'non tibi sic' dices 'Phylli, sequendus eram'.
saepe uenenorum sitis est mihi, saepe cruenta
traiectam gladio morte perire iuuat;
colla quoque, infidis quia se nectenda lacertis
praebuerunt, laqueis inplicuisse iuuat.
stat nece matura tenerum pensare pudorem;
in necis electu parua futura morast.
inscribere meo causa inuidiosa sepulcro;
aut hoc aut simili carmine notus eris:
'Phyllida Demophoon leto dedit hospes amantem:
ille necis causam praebuit, ipsa manum. '


_217. Elegy on the Death of Tibullus_

MEMNONA si mater, mater plorauit Achillem,
et tangunt magnas tristia fata deas,
flebilis indignos, Elegea, solue capillos!
a! nimis ex uero nunc tibi nomen erit:
ille tui uates operis, tua fama, Tibullus
ardet in exstructo, corpus inane, rogo.
ecce, puer Veneris fert euersamque pharetram
et fractos arcus et sine luce facem;
adspice, demissis ut eat miserabilis alis
pectoraque infesta tundat aperta manu;
excipiunt lacrimas sparsi per colla capilli,
oraque singultu concutiente sonant:
fratris in Aeneae sic illum funere dicunt
egressum tectis, pulcher Iule, tuis;
nec minus est confusa Venus moriente Tibullo
quam iuueni rupit cum ferus inguen aper.
at sacri uates et diuum cura uocamur;
sunt etiam qui nos numen habere putent.
scilicet omne sacrum mors inportuna profanat,
omnibus obscuras inicit illa manus!
quid pater Ismario, quid mater, profuit Orpheo?
carmine quid uictas obstipuisse feras?
'aelinon' in siluis idem pater 'aelinon! ' altis
dicitur inuita concinuisse lyra;
adice Maeoniden, a quo ceu fonte perenni
uatum Pieriis ora rigantur aquis;
hunc quoque summa dies nigro submersit Auerno.
defugiunt auidos carmina sola rogos:
durat, opus uatum, Troiani fama laboris
tardaque nocturno tela retexta dolo.
sic Nemesis longum, sic Delia nomen habebunt,
altera cura recens, altera primus amor.
quid uos sacra iuuant? quid nunc Aegyptia prosunt
sistra? quid in uacuo secubuisse toro?
cum rapiunt mala fata bonos (ignoscite fasso! ),
sollicitor nullos esse putare deos.
uiue pius: moriere; pius cole sacra: colentem
mors grauis a templis in caua busta trahet;
carminibus confide bonis: iacet, ecce, Tibullus;
uix manet e toto parua quod urna capit.
tene, sacer uates, flammae rapuere rogales
pectoribus pasci nec timuere tuis?
aurea sanctorum potuissent templa deorum
urere, quae tantum sustinuere nefas.
auertit uultus Erycis quae possidet arces:
sunt quoque qui lacrimas continuisse negant.
sed tamen hoc melius quam si Phaeacia tellus
ignotum uili supposuisset humo:
hinc certe grauidos fugientis pressit ocellos
mater et in cineres ultima dona tulit;
hinc soror in partem misera cum matre doloris
uenit inornatas dilaniata comas,
cumque tuis sua iunxerunt Nemesisque priorque
oscula nec solos destituere rogos.
Delia descendens 'felicius' inquit 'amata
sum tibi: uixisti, dum tuus ignis eram'.
cui Nemesis 'quid' ait 'tibi sunt mea damna dolori?
me tenuit moriens deficiente manu'.
si tamen e nobis aliquid nisi nomen et umbra
restat, in Elysia ualle Tibullus erit:
obuius huic uenias hedera iuuenalia cinctus
tempora cum Caluo, docte Catulle, tuo;
tu quoque, si falsumst temerati crimen amici,
sanguinis atque animae prodige Galle tuae.
his comes umbra tuast; siquast modo corporis umbra,
auxisti numeros, culte Tibulle, pios.
ossa quieta, precor, tuta requiescite in urna,
et sit humus cineri non onerosa tuo!


_218. A Friend in Need_

O MIHI post nullos umquam memorande sodalis,
O cui praecipue sors mea uisa sua est,
attonitum qui me, memini, carissime, primus
ausus es adloquio sustinuisse tuo,
qui mihi consilium uiuendi mite dedisti,
cum foret in misero pectore mortis amor,
scis bene, cui dicam, positis pro nomine signis,
officium nec te fallit, amice, tuum.
haec mihi semper erunt imis infixa medullis,
perpetuusque animae debitor huius ero,
spiritus et uacuas prius hic tenuandus in auras
ibit, et in tepido deseret ossa rogo,
quam subeant animo meritorum obliuia nostro,
et longa pietas excidat ista die.
di tibi sint faciles, tibi di nullius egentem
fortunam praestent dissimilemque meae.
si tamen haec nauis uento ferretur amico,
ignoraretur forsitan ista fides.
Thesea Perithous non tam sensisset amicum,
si non infernas uiuus adisset aquas.
ut foret exemplum ueri Phoceus amoris,
fecerunt furiae, tristis Oresta, tuae.
si non Euryalus Rutulos cecidisset in hostis,
Hyrtacidae Nisi gloria nulla foret.
scilicet ut fuluum spectatur in ignibus aurum,
tempore sic duro est inspicienda fides.
dum iuuat et uultu ridet Fortuna sereno,
indelibatas cuncta sequuntur opes:
at simul intonuit, fugiunt, nec noscitur ulli,
agminibus comitum qui modo cinctus erat.
atque haec, exemplis quondam collecta priorum,
nunc mihi sunt propriis cognita uera malis.
uix duo tresue mihi de tot superestis amici;
cetera Fortunae, non mea turba fuit.
quo magis, o pauci, rebus succurrite laesis,
et date naufragio litora tuta meo,
neue metu falso nimium trepidate, timentes,
hae offendatur ne pietate deus!
saepe fidem aduersis etiam laudauit in armis
inque suis amat hanc Caesar, in hoste probat.
causa mea est melior, qui non contraria foui
arma, sed hanc merui simplicitate fugam.
inuigiles igitur nostris pro casibus, oro,
deminui siqua numinis ira potest.
scire meos casus siquis desiderat omnis,
plus quam quod fieri res sinit ille petit.
tot mala sum passus quot in aethere sidera lucent,
paruaque quot siccus corpora puluis habet:
multaque credibili tulimus maiora ratamque,
quamuis acciderint, non habitura fidem.
pars etiam quaedam mecum moriatur oportet,
meque uelim possit dissimulante tegi.
si uox infragilis, pectus mihi firmius aere,
pluraque cum linguis pluribus ora forent,
non tampem idcirco complecterer omnia uerbis,
materia uiris exsuperante meas.
pro duce Neritio docti mala nostra poetae
scribite: Neritio nam mala plura tuli.
ille breui spatio multis errauit in annis
inter Dulichias Iliacasque domos:
nos freta sideribus totis distantia mensos
sors tulit in Geticos Sarmaticosque sinus.
ille habuit fidamque manum sociosque fidelis:
me profugum comites deseruere mei.
ille suam laetus patriam uictorque petebat:
a patria fugi uictus et exsul ego.
nec mihi Dulichium domus est Ithaceue Samosue,
poena quibus non est grandis abesse locis,
sed quae de septem totum circumspicit orbem
montibus, imperii Roma deumque locus.
illi corpus erat durum patiensque laborum:
inualidae uires ingenuaeque mihi.
ille erat assidue saeuis agitatus in armis:
adsuetus studiis mollibus ipse fui.
me deus oppressit, nullo mala nostra leuante:
bellatrix illi diua ferebat opem.
cumque minor Ioue sit, tumidis qui regnat in undis,
illum Neptuni, me Iouis ira premit.
adde, quod illius pars maxima ficta laborum,
ponitur in nostris fabula nulla malis.
denique quaesitos tetigit tamen ille penatis,
quaeque diu petiit, contigit arua tamen:
at mihi perpetuo patria tellure carendum est,
ni fuerit laesi mollior ira dei.


_219. To Maximus: on the Death of Celsus_

QVAE mihi de rapto tua uenit epistola Celso,
protinus est lacrimis umida facta meis.
quodque nefas dictu, fieri nec posse putaui,
inuitis oculis littera lecta tua est.
nec quicquam ad nostras peruenit acerbius auris
ut sumus in Ponto, perueniatque, precor.
ante meos oculos tamquam praesentis imago
haeret, et exstinctum uiuere fingit amor.
saepe refert animus lusus grauitate carentis,
seria cum liquida saepe peracta fide.
nulla tamen subeunt mihi tempora densius illis,
quae uellem uitae summa fuisse meae,
cum domus ingenti subito mea lapsa ruina
concidit in domini procubuitque caput.
adfuit ille mihi, cum me pars magna reliquit,
Maxime! fortunae nec fuit ipse comes.
illum ego non aliter flentem mea funera uidi,
ponendus quam si frater in igne foret.
haesit in amplexu consolatusque iacentem est,
cumque meis lacrimis miscuit usque suas.
o! quotiens uitae custos inuisus amarae
continuit promptas in mea fata manus!
o! quotiens dixit 'placabilis ira deorum est:
uiue nec ignosci tu tibi posse nega'.
uox tamen illa fuit celeberrima, 'respice, quantum
debeat auxilium Maximus esse tibi.
Maximus incumbet, quaque est pietate, rogabit,
ne sit ad extremum Caesaris ira tenax:
cumque suis fratris uiris adhibebit, et omnem,
quo leuius doleas, experietur opem. '
haec mihi uerba malae minuerunt taedia uitae.
quae tu ne fuerint, Maxime, uana, caue.
huc quoque uenturum mihi se iurare uolebat,
non nisi te longae ius sibi dante uiae.
nam tua non alio coluit penetralia ritu,
terrarum dominos quam colis ipse deos.
crede mihi, multos habeas cum dignus amicos,
non fuit e multis quolibet ille minor,
si modo non census nec clarum nomen auorum,
sed probitas magnos ingeniumque facit.
iure igitur lacrimas Celso libamus adempto,
cum fugerem, uiuo quas dedit ille mihi:
carmina iure damus raros testantia mores,
ut tua uenturi nomina, Celse, legant.
hoc est, quod possim Geticis tibi mittere ab aruis:
hoc solum est, istic quod liquet esse meum.
funera non potui comitare, nec ungere corpus:
atque tuis toto diuidor orbe rogis.
qui potuit, quem tu pro numine uiuus habebas,
praestitit officium Maximus omne tibi.
ille tibi exsequias et magni funus honoris
fecit, et in gelidos uersit amoma sinus,
diluit et lacrimis maerens unguenta profusis,
ossaque uicina condita texit humo.
qui quoniam exstinctis quae debet, praestat amicis,
et nos exstinctis adnumerare potest.


_220. Lines Written in Sickness_

HAEC mea, si casu miraris, epistula quare
alterius digitis scripta sit: aeger eram.
aeger in extremis ignoti partibus orbis,
incertusque meae paene salutis eram.
quem mihi nunc animum dira regione iacenti
inter Sauromatas esse Getasque putes,
nec caelum patior, nec aquis adsueuimus istis,
terraque nescio quo non placet ipsa modo.
non domus apta satis, non hic cibus utilis aegro,
nullus Apollinea qui leuet arte malum,
non qui soletur, non qui labentia tarde
tempora narrando fallat, amicus adest.
lassus in extremis iaceo populisque locisque,
et subit adfecto nunc mihi quicquid abest.