sed quod Threicio Iuno placabilis Orphei,
hoc poteris uotis esse, Serena, meis;
illius exspectent famulantia sidera nutum.
hoc poteris uotis esse, Serena, meis;
illius exspectent famulantia sidera nutum.
Oxford Book of Latin Verse
si Chunus feriat, si Sarmata portas,
solliciti scaenae; Romam contemnere sueti
mirarique suas (quas Bosphorus obruat! ) aedis;
saltandi dociles aurigarumque periti.
pars humili de plebe duces; pars compede suras
cruraque signati nigro liuentia ferro
iura regunt, facies quamuis inscripta repugnet
seque suo prodat titulo. sed prima potestas
Eutropium praefert Hosio subnixa secundo.
dulcior hic sane cunctis prudensque mouendi
iuris et admoto qui temperet omnia fumo,
feruidus, accensam sed qui bene decoquat iram.
considunt apices gemini dicionis Eoae,
hic cocus, hic leno, defossi uerbere terga,
seruitio, non arte pares, hic saepius emptus,
alter ad Hispanos nutritus uerna penatis.
ergo ubi collecti proceres, qui rebus in artis
consulerent tantisque darent solacia morbis,
obliti subito Phrygiae bellisque relictis
ad solitos coepere iocos et iurgia Circi
tendere. nequiquam magna confligitur ira,
quis melius uibrata puer uertigine molli
membra rotet, uerrat quis marmora crine supino,
quis magis enodis laterum detorqueat artus,
quis uoci digitos, oculos quis moribus aptet.
hi tragicos meminere modos; his fabula Tereus,
his necdum commissa choro cantatur Agaue.
increpat Eutropius: non haec spectacula tempus
poscere; nunc alias armorum incumbere curas;
se satis Armenio fessum pro limite cingi
nec tantis unum subsistere posse periclis;
ignoscant senio, iuuenes ad proelia mittant:
qualis pauperibus nutrix inuisa puellis
assidet et tela communem quaerere uictum
rauca monet; festis illae lusisse diebus
orant et positis aequaeuas uisere pensis,
irataeque operi iam lasso pollice fila
turbant et teneros detergent stamine fletus.
emicat extemplo cunctis trepidantibus audax
crassa mole Leo, quem uix Cyclopia solum
aequatura fames, quem non ieiuna Celaeno
uinceret; hinc nomen fertur meruisse Leonis.
acer in absentis linguae iactator, abundans
corporis exiguusque animi, doctissimus artis
quondam lanificae: moderator pectinis unci
non alius lanam purgatis sordibus aeque
praebuerit calathis, similis nec pinguia quisquam
uellera per tenuis ferri producere rimas.
tunc Aiax erat Eutropii lateque fremebat,
non septem uasto quatiens umbone iuuencos,
sed, quam perpetuis dapibus pigroque sedili
inter anus interque colos onerauerat, aluum.
adsurgit tandem uocemque expromit anhelam:
'quis nouus hic torpor, socii? quonam usque sedemus
femineis clausi thalamis patimurque periclum
gliscere desidia? grauiorum turba malorum
texitur, ignauis trahimus dum tempora uotis.
me petit hic sudor. numquam mea dextera segnis
ad ferrum. faueat tantum Tritonia coeptis,
inceptum peragetur opus. iam cuncta furorem
qui grauat efficiam leuiorem pondere lanae;
Tarbigilum timidum desertoresque Gruthungos
ut miseras populabor ouis et pace relata
pristina restituam Phrygias ad stamina matres. '
his dictis iterum sedit; fit plausus et ingens
concilii clamor, qualis resonantibus olim
exoritur caueis, quotiens crinitus ephebus
aut rigidam Nioben aut flentem Troada fingit.
protinus excitis iter inremeabile signis
adripit infaustoque iubet bubone moueri
agmina Mygdonias mox impletura uolucris.
pulcer et urbanae cupiens exercitus umbrae,
assiduus ludis, auidus splendere lauacris
nec soles imbrisue pati multumque priori
dispar, sub clipeo Thracum qui ferre pruinas,
dum Stilicho regeret, nudoque hiemare sub axe
sueuerat et duris haurire bipennibus Hebrum.
cum duce mutatae uires. Byzantia robur
fregit luxuries Ancyranique triumphi.
non peditem praecedit eques; non commoda castris
eligitur regio; uicibus custodia nullis
aduigilat uallo; non explorantur eundae
uitandaeque uiae; nullo se cornua flectunt
ordine: confusi passim per opaca uagantur
lustra, per ignotas angusto tramite uallis.
sic uacui rectoris equi, sic orba magistro
fertur in abruptum casu, non sidere, puppis;
sic ruit in rupes amisso pisce sodali
belua, sulcandas qui praeuius edocet undas
inmensumque pecus paruae moderamine caudae
temperat et tanto coniungit foedera monstro;
illa natat rationis inops et caeca profundi;
iam breuibus deprensa uadis ignara reuerti
palpitat et uanos scopulis inlidit hiatus.
Tarbigilus simulare fugam flatusque Leonis
spe nutrire leuis improuisusque repente,
dum grauibus marcent epulis hostique catenas
inter uina crepant, largo sopita Lyaeo
castra subit. pereunt alii, dura membra cubili
tarda leuant; alii leto iunxere soporem;
ast alios uicina palus sine more ruentis
excipit et cumulis inmanibus aggerat undas.
ipse Leo damma ceruoque fugacior ibat
sudanti tremibundus equo: qui pondere postquam
decidit, implicitus limo cunctantia pronus
per uada reptabat. caeno subnixa tenaci
mergitur et pingui suspirat corpore moles
more suis, dapibus quae iam deuota futuris
turpe gemit, quotiens Hosius mucrone corusco
armatur cingitque sinus secumque uolutat
quas figat uerubus partis, quae frusta calenti
mandet aquae quantoque cutem distendat echino:
flagrat opus; crebro pulsatus perstrepit ictu;
contexit uarius penetrans Chalcedona nidor.
ecce leuis frondes a tergo concutit aura:
credit tela Leo; ualuit pro uulnere terror
impleuitque uicem iaculi, uitamque nocentem
integer et sola formidine saucius efflat.
quis tibi tractandos pro pectine, degener, ensis,
quis solio campum praeponere suasit auito?
quam bene texentum laudabas carmina tutus
et matutinis pellebas frigora mensis!
hic miserande iaces; hic, dum tua uellera uitas,
tandem fila tibi neuerunt ultima Parcae.
iam uaga pallentem densis terroribus aulam
fama quatit; stratas acies, deleta canebat
agmina, Maeonios foedari caedibus agros,
Pamphylos Pisidasque rapi. metuendus ab omni
Tarbigilus regione tonat; modo tendere cursum
in Galatas, modo Bithynis incumbere fertur.
sunt qui per Cilicas rupto descendere Tauro,
sunt qui correptis ratibus terraque marique
aduentare ferant; geminantur uera pauoris
ingenio: longe spectari e puppibus urbis
accensas, lucere fretum uentoque citatas
omnibus in pelago uelis haerere fauillas.
_367. The Marriage of Honorius and Maria_
HAVSERAT insolitos promissae uirginis ignis
Augustus primoque rudis flagrauerat aestu;
nec nouus unde calor nec quid suspiria uellent,
nouerat incipiens et adhuc ignarus amandi.
non illi uenator equus, non spicula curae,
non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat
in uulnus quod fixit Amor. quam saepe medullis
erupit gemitus! quotiens incanduit ore
confessus secreta rubor nomenque beatum
iniussae scripsere manus! Iam munera nuptae
praeparat, et pulcros, Mariae sed luce minores,
eligit ornatus, quidquid uenerabilis olim
Liuia diuorumque nurus gessere superbae.
incusat spes aegra moras longique uidentur
stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe.
Scyria sic tenerum uirgo flammabat Achillem
fraudis adhuc expers bellatricisque docebat
ducere fila manus et, mox quos horruit Ide,
Thessalicos roseo nectebat pollice crinis.
haec etiam queritur secum: 'quonam usque uerendus
cunctatur mea uota socer? quid iungere differt
quam pepigit, castasque preces implere recusat?
non ego luxuriem regum moremque secutus
quaesiui uultum thalamis, ut nuntia formae
lena per innumeros iret pictura penatis,
nec uariis dubium thalamis laturus amorem
ardua commisi falsae conubia cerae.
non rapio praeceps alienae foedera taedae,
sed quae sponsa mihi pridem patrisque relicta
mandatis uno materni sanguinis ortu
communem partitur auum. fastidia supplex
deposui gessique procum; de limine sacro
oratum misi proceres, qui proxima nobis
iura tenent. fateor, Stilicho, non parua poposci,
sed certe mereor princeps hoc principe natus,
qui sibi te generum fraterna prole reuinxit,
cui Mariam debes. faenus mihi solue paternum,
redde suos aulae. mater fortasse rogari
mollior. o patrui germen, cui nominis heres
successi, sublime decus torrentis Hiberi,
stirpe soror, pietate parens, tibi creditus infans
inque tuo creui gremio partuque remoto
tu potius Flacilla mihi. quid diuidis ergo
pignora? quid iuueni natam non reddis alumno?
optatusne dies aderit? dabiturne iugalis
nox umquam? '
tali solatur uulnera questu.
risit Amor placidaeque uolat trans aequora matri
nuntius et totas iactantior explicat alas.
mons latus Ionium Cypri praeruptus obumbrat,
inuius humano gressu, Phariumque cubile
Proteos et septem despectat cornua Nili.
hunc neque canentes audent uestire pruinae
nec uenti pulsare, timent hunc laedere nimbi;
Luxuriae Venerique uacat. pars acrior anni
exsulat; aeterni patet indulgentia ueris.
in campum se fundit apex; hunc aurea saepes
circuit et fuluo defendit prata metallo.
Mulciber, ut perhibent, his oscula coniugis emit
moenibus et talis uxorius obtulit arces.
intus rura micant, manibus quae subdita nullis
perpetuum florent, Zephyro contenta colono,
umbrosumque nemus, quo non admittitur ales,
ni probet ante suos diua sub iudice cantus:
quae placuit, fruitur ramis; quae uicta, recedit.
uiuunt in Venerem frondes omnisque uicissim
felix arbor amat; nutant ad mutua palmae
foedera, populeo suspirat populus ictu
et platani platanis alnoque adsibilat alnus.
labuntur gemini fontes, hic dulcis, amarus
alter et infusis corrumpens mella uenenis,
unde Cupidineas armari fama sagittas.
mille pharetrati ludunt in margine fratres,
ore pares, aeuo similes, gens mollis Amorum.
hos Nymphae pariunt, illum Venus aurea solum
edidit. ille deos caelumque et sidera cornu
temperat et summos dignatur figere reges;
hi plebem feriunt. nec cetera numina desunt.
hic habitat nullo constricta Licentia nodo
et flecti faciles Irae uinoque madentes
Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum
Pallor et in primis titubans Audacia furtis
iucundique Metus et non secura Voluptas;
et lasciua uolant leuibus Periuria uentis.
quos inter petulans alta ceruice Iuuentas
excludit Senium luco procul.
atria diuae
permutant radios siluaque obstante uirescunt.
Lemnius haec etiam gemmis exstruxit et auro
admiscens artem pretio trabibusque smaragdi
supposuit caesas hyacinthi rupe columnas.
beryllo paries et iaspide lubrica surgunt
limina despectusque solo calcatur achates.
in medio glaebis redolentibus area diues
praebet odoratas messis; hic mitis amomi,
hic casiae matura seges, Panchaeaque turgent
cinnama, nec sicco frondescunt uimina costo
tardaque sudanti prorepunt balsama riuo.
quo postquam delapsus Amor longasque peregit
penna uias, alacer passuque superbior intrat.
caesariem tunc forte Venus subnixa corusco
fingebat solio. dextra laeuaque sorores
stabant Idaliae: largos haec nectaris imbris
irrigat, haec morsu numerosi dentis eburno
multifidum discrimen arat; sed tertia retro
dat uarios nexu nec iusto diuidit orbis
ordine neglectam partem studiosa relinquens:
plus error decuit. speculi nec uultus egebat
iudicio; similis tecto monstratur in omni
et rapitur, quocumque uidet, dum singula cernit
seque probat. nati uenientis conspicit umbram
ambrosioque sinu puerum complexa ferocem
'quid tantum gauisus? ' ait; 'quae proelia sudas,
improbe? quis iacuit telis? iterumne Tonantem
inter Sidonias cogis mugire iuuencas?
an Titana domas? an pastoralia Lunam
rursus in antra uocas? durum magnumque uideris
debellasse deum. '
suspensus in oscula matris
ille refert: 'Laetare, parens; inmane tropaeum
rettulimus, nostrum iam sensit Honorius arcum.
scis Mariam patremque ducem, qui cuspide Gallos
Italiumque fouet, nec te praeclara Serenae
fama latet. propera; regalibus adnue uotis:
iunge toros. '
gremio natum Cytherea remouit
et crinis festina ligat peplumque fluentem
adleuat et blando spirantem numine ceston
cingitur, impulsos pluuiis quo mitigat amnis,
quo mare, quo uentos irataque fulmina soluit.
ut stetit ad litus, paruos adfatur alumnos:
'heus! quis erit, pueri, uitreas qui lapsus in undas
huc rapidum Tritona uocet, quo uecta per altum
deferar? haud umquam tanto mihi uenerit usu.
sacri, quos petimus, thalami. pernicius omnes
quaerite, seu concha Libycum circumsonat aequor,
Aegaeas seu frangit aquas. quicumque repertum
duxerit, aurata donabitur ille pharetra. '
dixerat et sparsi diuisa plebe feruntur
exploratores pelagi. sub fluctibus ibat
Carpathiis Triton obluctantemque petebat
Cymothoen. timet illa ferum seseque sequenti
subripit et duris elabitur uda lacertis.
'heus', inquit speculatus Amor, 'non uestra sub imis
furta tegi potuere uadis. accingere nostram
uecturus dominam: pretium non uile laboris
Cymothoen facilem, quae nunc detrectat, habebis.
hac mercede ueni. '
prorupit gurgite toruus
semifer; undosi uerrebant bracchia crines;
hispida tendebant bifido uestigia cornu,
qua pistrix commissa uiro. ter pectora mouit;
iam quarto Paphias tractu sulcabat harenas.
umbratura deam retro sinuatur in arcum
belua; tum uiuo squalentia murice terga
purpureis mollita toris: hoc nauigat antro
fulta Venus; niueae delibant aequora plantae.
prosequitur uolucer late comitatus Amorum
tranquillumque choris quatitur mare. serta per omnem
Neptuni dispersa domum Cadmeia ludit
Leucothoe, frenatque rosis delphina Palaemon;
alternas uiolis Nereus interserit algas;
canitiem Glaucus ligat inmortalibus herbis.
nec non et uariis uectae Nereides ibant
audito rumore feris (hanc pisce soluto
subleuat Oceani monstrum Tartesia tigris;
hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas
trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae
innatat; haec uiridem trahitur complexa iuuencum),
certatimque nouis onerant conubia donis.
cingula Cymothoe, rarum Galatea monile
et grauibus Psamathe bacis diadema ferebat
intextum, Rubro quas legerat ipsa profundo.
mergit se subito uellitque corallia Doto;
uimen erat dum stagna subit; processerat undis:
gemma fuit.
nudae Venerem cinxere cateruae
plaudentesque simul tali cum uoce sequuntur:
'hos Mariae cultus, haec munera nostra precamur
reginae regina feras. dic talia numquam
promeruisse Thetin nec cum soror Amphitrite
nostro nupta Ioui. deuotum sentiat aequor,
agnoscat famulum uirgo Stilichonia pontum.
uictricis nos saepe ratis classemque paternam
ueximus, attritis cum tenderet ultor Achiuis. '
iam Ligurum terris spumantia pectora Triton
adpulerat lassosque fretis extenderat orbis.
continuo sublime uolans ad moenia Gallis
condita, lanigeri suis ostentantia pellem,
peruenit. aduentu Veneris pulsata recedunt
nubila, clarescunt puris Aquilonibus Alpes.
laetaturque tamen; Mauortia signa rubescunt
floribus et subitis animantur frondibus hastae.
illa suum dictis adfatur talibus agmen:
'Gradiuum, nostri comites, arcete parumper,
ut soli uacet aula mihi. procul igneus horror
thoracum, gladiosque tegat uagina minacis.
stent bellatrices aquilae saeuique dracones;
fas sit castra meis hodie succumbere signis.
tibia pro lituis et pro clangore tubarum
molle lyrae festumque canant. epulentur ad ipsas
excubias; mediis spirent crateres in armis.
laxet terribilis maiestas regia fastus
et sociam plebem non indignata potestas
confundat turbae proceres. soluantur habenis
gaudia nec leges pudeat ridere seueras.
'tu festas, Hymenaee, facis, tu, Gratia, flores
elige, tu geminas, Concordia, necte coronas.
uos, pennata cohors, quo quemque uocauerit usus,
diuisa properate manu, neu marceat ulla
segnities: alii funalibus ordine ductis
plurima uenturae suspendite lumina nocti;
hi nostra nitidos postis obducere myrto
contendant; pars nectareis adspergite tecta
roribus et flamma lucos adolete Sabaeos;
pars infecta croco uelamina lutea Serum
pandite Sidoniasque solo praesternite uestis.
ast alii thalamum docto componite textu;
stamine gemmato picturatisque columnis
aedificetur apex, qualem non Lydia diues
erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo
Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae.
illic exuuias omnis cumulate parentum:
quidquid auus senior Mauro uel Saxone uictis,
quidquid ab innumeris socio Stilichone tremendus
quaesiuit genitor bellis, quodcumque Gelonus
Armeniusue dedit; quantum crinita sagittis
attulit extremo Meroe circumflua Nilo;
misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus,
cum supplex emeret Romanam Parthia pacem.
nobilibus gazis opibusque cubilia surgant
barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos. '
sic ait et sponsae petit improuisa penatis.
illa autem secura tori taedasque parari
nescia diuinae fruitur sermone parentis
maternosque bibit mores exemplaque discit
prisca pudicitiae, Latios nec uoluere libros
desinit aut Graios, ipsa genetrice magistra,
Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus
aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho
(sic Triuiam Latona monet; sic mitis in antro
Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae):
cum procul augeri nitor et iucundior aer
attonitam lustrare domum fundique comarum
gratus odor. mox uera fides numenque refulsit.
cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae
flammea, nunc niueo miratur uertice matrem.
haec modo crescenti, plenae par altera lunae:
adsurgit ceu forte minor sub matre uirenti
laurus et ingentis ramos olimque futuras
promittit iam parua comas; uel flore sub uno
ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant:
haec largo matura die saturataque uernis
roribus indulget spatio; latet altera nodo
nec teneris audet foliis admittere soles.
adstitit et blande Mariam Cytherea salutat:
'salue sidereae proles augusta Serenae,
magnorum suboles regum parituraque reges:
te propter Paphias sedis Cyprumque reliqui,
te propter libuit tantos explere labores
et tantum transnare maris, ne uilior ultra
priuatos paterere lares neu tempore longo
dilatos iuuenis nutriret Honorius ignis.
accipe fortunam generis, diadema resume,
quod tribuas natis, et in haec penetralia rursus,
unde parens progressa, redi. fac nulla subesse
uincula cognatae: quamuis aliena fuisses
principibus, regnum poteras hoc ore mereri.
quae propior sceptris facies? qui dignior aula
uultus erat? non labra rosae, non colla pruinae,
non crinis aequant uiolae, non lumina flammae.
quam iuncti leuiter sese discrimine confert
umbra supercilii! miscet quam iusta pudorem
temperies nimio nec sanguine candor abundat!
Aurorae uincis digitos umerosque Dianae;
ipsam iam superas matrem. si Bacchus amator
dotali potuit caelum signare corona,
cur nullis uirgo redimitur pulcrior astris?
iam tibi molitur stellantia serta Bootes
inque decus Mariae iam sidera parturit aether.
o digno nectenda uiro tantique per orbem
consors imperii! iam te uenerabitur Hister;
nomen adorabunt Thulani; Rhenus et Albis
seruiet; in medios ibis regina Sygambros.
quid numerem gentis Atlanteosque recessus
oceani? toto pariter donabere mundo. '
dixit et ornatus, dederant quos nuper ouantes
Nereides, collo membrisque micantibus aptat.
ipsa caput distinguit acu, substringit amictus;
flammea uirgineis accommodat ipsa capillis.
ante fores iam pompa sonat, pilentaque sacra
praeradiant ductura nurum. calet obuius ire
iam princeps tardumque cupit discedere solem:
nobilis haud aliter sonipes, quem primus amoris
sollicitauit odor, tumidus quatiensque decoras
curuata ceruice iubas Pharsalia rura
peruolat et notos hinnitu flagitat amnis
naribus accensis; mulcet fecunda magistros
spes gregis et pulcro gaudent armenta marito.
candidus interea positis exercitus armis
exsultat socerum circa; nec signifer ullus
nec miles pluuiae flores dispergere ritu
cessat purpureoque ducem perfundere nimbo.
haec quoque uelati lauro myrtoque canebant:
'diue parens, seu te complectitur axis Olympi,
seu premis Elysias, animarum praemia, uallis,
en promissa tibi Stilicho iam uota peregit;
iam gratae rediere uices; cunabula pensat;
acceptum reddit thalamum, natoque reponit
quod dederat genitor. numquam te, sancte, pigebit
iudicii nec te pietas suprema fefellit.
dignus cui leges, dignus cui pignora tanti
principis et rerum commendarentur habenae.
dicere possemus quae proelia gesta sub Haemo
quaeque cruentarint fumantem Strymona pugnae,
quam notus clipeo, quanta ui fulminet hastam,
ni prohiberet Hymen. quae tempestiua relatu,
nunc canimus. quis consilio, quis iuris et aequi
nosse modum melior? quod semper dissilit, in te
conuenit, ingenio robur, prudentia marti.
fronte quis aequali? quem sic Romana decerent
culmina? sufficerent tantis quae pectora curis?
stes licet in populo, clamet quicumque uidebit:
hic est, hic Stilicho! sic se testatur et offert
celsa potestatis species, non uoce feroci,
non alto simulata gradu, non improba gestu.
affectant alii quidquid fingique laborant,
hoc donat natura tibi. pudor emicat una
formosusque rigor uultusque auctura uerendos
canities festina uenit. cum sorte remota
contingat senio grauitas uiresque iuuentae,
utraque te cingit propriis insignibus aetas.
ornatur Fortuna uiro. non ulla nocendi
tela nec infecti iugulis ciuilibus enses.
non odium terrore moues nec frena resoluit
gratia; diligimus pariter pariterque timemus.
ipse metus te noster amat, iustissime legum
arbiter, egregiae pacis fidissime custos,
optime ductorum, fortunatissime patrum.
plus iam, plus domino cuncti debere fatemur,
quod gener est, inuicte, tuus. uincire corona;
insere te nostris contempto iure choreis.
sic puer Eucherius superet uirtute parentem;
aurea sic uideat similis Thermantia taedas;
sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro
paruus Honoriades genibus considat auitis. '
_368. The Recluse_
FELIX, qui propriis aeuum transegit in aruis,
ipsa domus puerum quem uidet, ipsa senem,
qui baculo nitens in qua reptauit harena
unius numerat saecula longa casae.
ilium non uario traxit fortuna tumultu,
nec bibit ignotas mobilis hospes aquas.
non freta mercator tremuit, non classica miles,
non rauci lites pertulit ille fori.
indocilis rerum, uicinae nescius urbis,
adspectu fruitur liberiore poli.
frugibus alternis, non consule computat annum:
autumnum pomis, uer sibi flore notat.
idem condit ager soles idemque reducit,
metiturque suo rusticus orbe diem,
ingentem meminit paruo qui germine quercum
aequaeuumque uidet consenuisse nemus,
proxima cui nigris Verona remotior Indis
Benacumque putat litora Rubra lacum.
sed tamen indomitae uires firmisque lacertis
aetas robustum tertia cernit auum.
erret et extremos alter scrutetur Hiberos:
plus habet hic uitae, plus habet ille uiae.
_369. Epistle to Serena_
ORPHEA cum primae sociarent omina taedae
ruraque compleret Thracia festus Hymen,
certauere ferae picturataeque uolucres,
dona suo uati quae potiora darent,
quippe antri memores, cautes ubi saepe sonorae
praebuerant dulci mira theatra lyrae.
Caucasio crystalla ferunt de uertice lynces,
grypes Hyperborei pondera fulua soli.
furatae Veneris prato per inane columbae
florea conexis serta tulere rosis,
fractaque flebilium ramis electra sororum
cycnus oloriferi uexit ab amne Padi,
et Nilo Pygmaea grues post bella remenso
ore legunt Rubri germina cara maris.
uenit et extremo Phoenix longaeuus ab Euro
adportans unco cinnama rara pede.
nulla auium pecudumque fuit quae ferre negaret
uectigal meritae conubiale lyrae.
tunc opibus totoque Heliconis sedula regno
ornabat propriam Calliopea nurum.
ipsam praeterea dominam stellantis Olympi
ad nati thalamos ausa rogare parens.
nec spreuit regina deum uel matris honore
uel iusto uatis ducta fauore pii,
qui sibi carminibus totiens lustrauerat aras
Iunonis blanda numina uoce canens
proeliaque altisoni referens Phlegraea mariti,
Titanum fractas Enceladique minas.
ilicet aduentu noctem dignata iugalem
addidit augendis munera sacra toris,
munera mortalis non admittentia cultus,
munera, quae solos fas habuisse deos.
sed quod Threicio Iuno placabilis Orphei,
hoc poteris uotis esse, Serena, meis;
illius exspectent famulantia sidera nutum.
sub pedibus regitur terra fretumque tuis.
non ego, cum peterem, sollemni more procorum
promisi gregibus pascua plena meis
nec, quod mille mihi lateant sub palmite colles
fluctuet et glauca pinguis oliua coma,
nec, quod nostra Ceres numerosa falce laboret
aurataeque ferant culmina celsa trabes.
suffecit mandasse deam: tua littera nobis
et pecus et segetes et domus ampla fuit.
inflexit soceros et maiestate petendi
texit pauperiem nominis umbra tui.
quid non perficeret scribentis uoce Serenae
uel genius regni uel pietatis amor?
atque utinam sub luce tui contingeret oris
coniugis et castris et solio generi
optatum celebrare diem! me iungeret auspex
purpura, me sancto cingeret aula choro!
et mihi quam scriptis desponderat ante puellam,
coniugiis eadem pronuba dextra daret!
nunc medium quoniam uotis maioribus aequor
inuidet et Libycae dissidet ora plagae,
saltem absens, regina, faue reditusque secundos
adnue sidereo laeta supercilio.
terrarum tu pande uias, tu mitibus Euris
aequora pacari prosperiora iube,
ut tibi Pierides doctumque fluens Aganippe
debita seruato uota cliente canant.
_370. Love in a Cottage_
PAVPERTAS me saeua domat dirusque Cupido:
sed toleranda fames, non tolerandus amor.
AVIANVS
circa 400 A. D. (? )
_371. The Ass in the Lion's Skin_
METIRI se quemque decet propriisque iuuari
laudibus, alterius nec bona ferre sibi,
ne detracta grauem faciant miracula risum,
coeperit in solitis cum remanere modis.
exuuias asinus defuncti forte leonis
repperit et spoliis induit ora nouis.
aptauitque suis incongrua tegmina membris
et miserum tanto pressit honore caput.
ast ubi terribilis mimo circumstetit horror
pigraque praesumptus uenit in ossa uigor,
mitibus ille feris communia pabula calcans
turbabat pauidas per sua rura boues.
rusticus hunc magna postquam deprendit ab aure,
correptum stimulis uerberibusque domat;
et simul abstracto denudans corpora tergo
increpat his miserum uocibus ille pecus;
'forsitan ignotos imitato murmure fallas;
at mihi, qui quondam, semper asellus eris. '
_372. The Peacock and the Crane_
THREICIAM uolucrem fertur Iunonius ales
communi sociam non tenuisse cibo
(nam propter uarias fuerat discordia formas,
magnaque de facili iurgia lite trahunt),
quod sibi multimodo fulgerent membra decore,
caeruleam facerent liuida terga gruem;
et simul erectae circumdans tegmina caudae
sparserat arcatum sursus in astra iubar.
illa licet nullo pinnarum certet honore,
his tamen insultans uocibus usa datur:
'quamuis innumerus plumas uariauerit ordo,
mersus humi semper florida terga geris:
ast ego deformi sublimis in aera pinna
proxima sideribus numinibusque feror. '
RVTILIVS CLAVDIVS NAMATIANVS
fl. 416 A. D.
_373. Rome_
EXAVDI, regina tui pulcerrima mundi,
inter sidereos Roma recepta polos,
exaudi, nutrix hominum genetrixque deorum
(non procul a caelo per tua templa sumus):
te canimus semperque, sinent dum fata, canemus:
hospes nemo potest immemor esse tui.
obruerint citius scelerata obliuia solem,
quam tuus ex nostro corde recedat honos.
nam solis radiis aequalia munera pendis,
qua circumfusus fluctuat oceanus.
uoluitur ipse tibi qui continet omnia Phoebus
eque tuis ortos in tua condit equos.
te non flammigeris Libye tardauit harenis,
non armata suo reppulit Vrsa gelu:
quantum uitalis natura tetendit in axis,
tantum uirtuti peruia terra tuae.
fecisti patriam diuersis gentibus unam:
profuit inuitis te dominante capi.
dumque offers uictis proprii consortia iuris,
urbem fecisti quod prius orbis erat.
auctores generis Venerem Martemque fatemur,
Aeneadum matrem Romulidumque patrem:
mitigat armatas uictrix clementia uiris,
conuenit in mores numen utrumque tuos:
hinc tibi certandi bona parcendique uoluptas
quos timuit superat, quos superauit amat.
inuentrix oleae colitur uinique repertor
et qui primus humo pressit aratra puer,
aras Paeoniam meruit medicina per artem,
fretus et Alcides nobilitate deus:
tu quoque, legiferis mundum complexa triumphis,
foedere communi uiuere cuncta facis.
te, dea, te celebrat Romanus ubique recessus
pacificumque gerunt libera colla iugum.
omnia perpetuo quae seruant sidera motu,
nullum uiderunt pulcrius imperium.
quid simile Assyriis conectere contigit armis?
Medi finitimos condomuere suos.
magni Parthorum reges Macetumque tyranni
mutua per uarias iura dedere uices.
nec tibi nascenti plures animaeque manusque,
sed plus consilii iudiciique fuit.
iustis bellorum causis nec pace superba
nobilis ad summas gloria uenit opes.
quod regnas minus est quam quod regnare mereris:
excedis factis grandia fata tuis.
percensere labor densis decora alta trophaeis,
ut si quis stellas pernumerare uelit;
confunduntque uagos delubra micantia uisus:
ipsos crediderim sic habitare deos.
quid loquar aerio pendentis fornice riuos,
qua uix imbriferas tolleret Iris aquas?
hos potius dicas creuisse in sidera montis;
tale giganteum Graecia laudet opus.
intercepta tuis conduntur flumina muris;
consumunt totos celsa lauacra lacus.
nec minus et propriis celebrantur roscida uenis
totaque natiuo moenia fonte sonant.
frigidus aestiuas hinc temperat halitus auras;
innocuamque leuat purior unda sitim.
nempe tibi subitus calidarum gurges aquarum
rupit Tarpeias hoste premente uias.
si foret aeternus, casum fortasse putarem:
auxilio fluxit, qui rediturus erat.
quid loquar inclusas inter laquearia siluas,
uernula quae uario carmine laudat auis?
uere tuo numquam mulceri desinit annus;
deliciasque tuas uicta tuetur hiems.
erige crinalis lauros seniumque sacrati
uerticis in uiridis, Roma, refinge comas.
aurea turrigero radient diademata cono,
perpetuosque ignis aureus umbo uomat.
abscondat tristem deleta iniuria casum:
contemptus solidet uulnera clausa dolor.
aduersis sollemne tuis sperare secunda:
exemplo caeli ditia damna subis.
astrorum flammae renouant occasibus ortus;
lunam finiri cernis, ut incipiat.
uictoris Brenni non distulit Allia poenam;
Samnis seruitio foedera saeua luit;
post multas Pyrrhum cladis superata fugasti;
fleuit successus Hannibal ipse suos;
quae mergi nequeunt, nisu maiore resurgunt
exsiliuntque imis altius acta uadis;
utque nouas uiris fax inclinata resumit,
clarior ex humili sorte superna petis.
porrige uicturas dominantia saecula leges
solaque fatalis non uereare colos,
quamuis sedecies denis et mille peractis
annus praeterea iam tibi nonus eat.
quae restant, nullis obnoxia tempora metis,
dum stabunt terrae, dum polus astra feret!
illud te reparat, quod cetera regna resoluit:
ordo renascendi est, crescere posse malis.
ergo age, sacrilegae tandem cadat hostia gentis:
submittant trepidi perfida colla Getae.
ditia pacatae dent uectigalia terrae:
impleat augustos barbara praeda sinus.
aeternum tibi Rhenus aret, tibi Nilus inundet,
altricemque suam fertilis orbis alat.
quin et fecundas tibi conferat Africa messis,
sole suo diues, sed magis imbre tuo.
interea et Latiis consurgant horrea sulcis,
pinguiaque Hesperio nectare prela fluant.
ipse triumphali redimitus arundine Thybris
Romuleis famulas usibus aptet aquas;
atque opulenta tibi placidis commercia ripis
deuehat hinc ruris, subuehat inde maris.
pande, precor, gemino placatum Castore pontum,
temperet aequoream dux Cytherea uiam;
si non displicui, regerem cum iura Quirini,
si colui sanctos consuluique patres.
nam quod nulla meum strinxerunt crimina ferrum,
non sit praefecti gloria, sed populi.
siue datur patriis uitam componere terris,
siue oculis umquam restituere meis:
fortunatus agam uotoque beatior omni
semper digneris si meminisse mei.
C. SOLLIVS MODESTVS APOLLINARIS SIDONIVS
430-80 A. D.
_374. For the Marriage of Polemius and Araneola_
PROSPER conubio dies coruscat,
quem Clotho niueis benigna pensis,
albus quem picei lapillus Indi,
quem pacis simul arbor et iuuentae
aeternumque uirens oliua signet.
eia, Calliope, nitente palma
da sacri laticis loquacitatem,
quem fodit pede Pegasus uolanti
cognato madidus iubam ueneno.
non hic impietas, nec hanc puellam
donat mortibus ambitus procorum;
non hic Oenomai cruenta circo
audit pacta Pelops nec insequentem
pallens Hippomenes ad ima metae
tardat Schoenida ter cadente pomo;
non hic Herculeas uidet palaestras
Aetola Calydon stupens ab arce,
cum cornu fluuii superbientis
Alcides premeret, subinde fessum
undoso refouens ab hoste pectus;
sed doctus iuuenis decensque uirgo,
ortu culmina Galliae tenentes
iunguntur: cito, diua, necte chordas,
nec quod detonuit Camena maior,
nostram pauperiem silere cogas.
ad taedas Thetidis probante Phoebo
et Chiron cecinit minore plectro,
nec risit pia turba rusticantem,
quamuis saepe senex biformis illic
carmen rumperet hinniente cantu.
_375. A Gallic Baiae_
SI quis Auitacum dignaris uisere nostrum,
non tibi displiceat: sic quod habes placeat.
aemula Baiano tolluntur culmina cono
parque coturnato uertice fulget apex.
garrula Gauranis plus murmurat unda fluentis
contigui collis lapsa supercilio.
Lucrinum stagnum diues Campania nollet,
aequora si nostri cerneret illa lacus.
illud puniceis ornatur litus echinis,
piscibus in nostris, hospes, utrumque uides.
si libet et placido partiris gaudia corde,
quisquis ades, Baias tu facis his animo.
_376. An Invitation_
NATALIS noster Nonas instare Nouembris
admonet: occurras non rogo sed iubeo.
sit tecum coniunx, duo nunc properate: sed illud
post annum optamus tertius ut uenias.
_377. Epitaph of Filimatia_
OCCASV celeri feroque raptam
gnatis quinque patrique coniugique
hoc flentis patriae manus locarunt
matronam Filimatiam sepulcro.
o splendor generis, decus mariti,
prudens, casta, decens, seuera, dulcis,
atque ipsis senioribus sequenda,
discordantia quae solent putari
morum commoditate copulasti:
nam uitae comites bonae fuerunt
libertas grauis et pudor facetus.
hinc est quod decimam tuae saluti
uix actam trieteridem dolemus
atque in temporibus uigentis aeui
iniuste tibi iusta persoluta.
FLAVIVS FELIX
circa 480 A. D.
_378. To his Patron_
SIC tibi florentes aequaeuo germine nati
indolis aetheriae sidera celsa petant,
sic priscos uincant atauos clarosque parentis
exsuperent meritis saeclaque longa gerant,
sic subolis numerum transcendat turba nepotum
nobilibusque iuges gaudia tanta toris:
ne sterilem praestes indigno munere Musam,
utque soles, largus carmina nostra foue,
imperiis ut nostra tuis seruire Thalia
possit et in melius personet icta chelys.
LVXORIVS
circa 500 A. D.
_379. To his Readers_
PRISCOS cum haberes, quos probares, indices,
lector, placere qui bonis possent modis,
nostri libelli cur retexis paginam
nugis refertam friuolisque sensibus,
et quam tenello tiro lusi uiscere?
set forte doctis si illa cara est auribus
sonat pusilli quae leporis commate
nullo decora in ambitu sententiae,
hanc iure quaeris et libenter incohas,
uelut iocosa si theatra peruoles.
_380. The Garden of Eugetus_
HORTVS, quo faciles fluunt Napaeae,
quo ludunt Dryades choro uirente,
quo fouet teneras Diana Nymphas;
quo Venus roseos recondit artus,
quo fessus teretes Cupido flammas
suspensis reficit puer pharetris,
quo ferunt se Heliconides puellae;
cui numquam minus est amoena frondis,
cui semper redolent amoma uerni,
cui fons perspicuis tener fluentis
muscoso riguus salit meatu,
quo dulcis auium canor resultans
* * *
quidquid per Tyrias refertur urbis,
hoc uno famulans loco subaptat.
_381. A Rose with a hundred Petals_
HANC puto de proprio tinxit Sol aureus ortu
aut unum ex radiis maluit esse suis;
uel, si etiam centum foliis rosa Cypridis exstat,
fluxit in hanc omni sanguine tota Venus.
haec florum sidus, haec Lucifer almus in agris,
huic odor et color est dignus honore poli.
_382. A Water Urn with a Figure of Cupid_
IGNE salutifero Veneris puer omnia flammans
pro facibus facilis arte ministrat aquas.
_383. His Book's proper Place_
PARVVS nobilium cum liber ad domos
pomposique fori scrinia publica
cinctus multifido ueneris agmine,
nostri defugiens pauperiem laris,
quo dudum modico sordidus angulo
squalebas, tineis iam prope debitus,
si te despiciet turba legentium
inter Romulidas et Tyrias manus,
isto pro exsequiis claudere disticho:
contentos propriis esse decet focis,
quos laudis facile est inuidiam pati.
PHOCAS
circa 500 A. D. (? ).
_384. Poetry and Time_
(Prefixed to his Life of Vergil)
O VETVSTATIS ueneranda custos,
regios actus simul et fugacis
temporum cursus docilis referre,
aurea Clio,
tu nihil magnum sinis interire,
nil mori clarum pateris, reseruans
posteris prisci monumenta saecli
condita libris.
sola fucatis uariare dictis
paginas nescis, set aperta quicquid
ueritas prodit, recinis per aeuum
simplice lingua.
tu senescentis titulos auorum
flore durantis reparas iuuentae;
militat uirtus tibi: te notante
crimina pallent.
tu fori turbas strepitusque litis
effugis dulci moderata cantu,
nec retardari pateris loquellas
conpede metri.
his faue dictis: retegenda uita est
uatis Etrusci, modo qui perenne
Romulae uoci decus adrogauit
carmine sacro.
TRANSLATIONS AND IMITATIONS
The Selection that follows needs some explanation. I have made no
systematic search in the literature of translation: and it is likely
enough that I have omitted renderings more beautiful, or more
interesting, than some which I have included. I have not tried to do
more than to collect together a few old 'favourites' of my own. Moreover
I have--save for one or two examples--confined myself to the four
principal Latin poets.
I have interpreted the word 'Imitations' rather widely. It is quite
possible, for example, that Clough never read Vergil's _Lines Written in
a Lecture-Room_ (Catalepton V): yet the poem of Clough which I have
brought into connexion with this piece is, I think, a truer translation
of it than could be found elsewhere. I will venture to hope, again, that
I may be readily forgiven for placing beside Statius' famous _Invocation
to Sleep_ six sonnets on a like subject from six English masters of the
sonnet-form.
I have to thank the following authors and publishers for permission to
reprint copyright pieces: Messrs. G. Bell & Sons (four versions by
Calverley, Nos. 67, 82, 145, 149), Prof. D. A. Slater (versions of
Lucretius, Nos. 66, 69, and Catullus, No. 97), Messrs. Blackwood (two
pieces by the late Sir Theodore Martin, Nos. 92, 136), Prof. Ellis and
Mr. John Murray (version of Catullus, No. 85), The Syndics of the
Cambridge University Press and the Executors of the late Sir R. C. Jebb
(version of Catullus, No. 74), Mr. L. J. Latham and Messrs. Smith Elder
(version of Propertius, No. 179, from Mr. Latham's _Odes of Horace and
Other Verses_), Messrs. George Allen (version of Horace from the
_Ionica_ of the late William Cory, No. 148), Mr. John Murray (version of
Horace by Mr. Gladstone, No. 126), Dr. T. H. Warren and Mr. John Murray
(version of Vergil, No. 110), Mr. James Rhoades and Messrs. Kegan Paul
(version of Vergil, No. 119), Mr. W. H. Fyfe (version of Statius, No.
262).
_44_
By the side of this Epitaph may be placed Pope's Epitaph upon Mrs.
Corbet, with Johnson's comment:
HERE rests a woman good without pretence,
Blest with plain reason and with sober sense.
No conquest she, but o'er herself, desired,
No arts essayed but not to be admired.
Passion and pride were to her soul unknown,
Convinced that Virtue only is our own.
So unaffected, so composed a mind,
So firm, yet soft, so strong, yet so refined,
Heaven, as its purest gold, by tortures tried;
The saint sustained it, but the woman died.
'The subject of it', says Johnson, 'is a character not discriminated by
any shining or eminent peculiarities: yet that which really makes,
though not the splendour, the felicity of life, and that which every
wise man will choose for his final and lasting companion in the languor
of age, in the quiet of privacy, when he departs weary and disgusted
from the ostentatious, the volatile and the vain. Of such a character,
which the dull overlook, and the gay despise, it was fit that the value
should be made known and the dignity established. '
_66_
(Beginning at the third paragraph, _Illud in his rebus. . . _)
BUT here's the rub. There soon may come a time
You'll count right reason treason and the prime
Of mind the spring of guilt; whereas more oft
In blind Religion are the seeds of crime.
Think how at Aulis to the Trivian Maid
The hero-kings of Greece their homage paid,
The flower of men, whose impious piety
Iphianassa on the altar laid.
Behold the bride! upon her head the crown
Of ritual, that from either cheek let down
An equal streamer. But cold rapture hers
As on her father's face she marked the frown:
A frown of anguish: at his side the men
Of doom, and in their hands, screened from her ken,
Death; and her countrymen shed tears to see
The lamb, poor victim, in the lions' den.
Then dumb with fear, not tongue-tied with delight,
She drooped to earth. What profited it her plight
She was her father's first-born? Not the less
They took her. Death, not Love, ordained the rite.
His were the bridesmen, and the altar his
To which with quaking limbs in fearfulness
Uplifted then, sans song, sans ritual due,
She was brought home--but not to wedded bliss,
A maid, but marred not married, in the spring
Of life and love's sweet prime, to yield the king
A victim, and the fleet fair voyaging:
Such wrongs Religion in her train doth bring.
D. A. SLATER.
_67_
SWEET, when the great sea's water is stirred to his depths
by the storm-winds,
Standing ashore to descry one afar-off mightily struggling:
Not that a neighbour's sorrow to you yields dulcet enjoyment:
But that the sight hath a sweetness, of ills ourselves
are exempt from.
Sweet too 'tis to behold, on a broad plain mustering, war hosts
Arm them for some great battle, one's self
unscathed by the danger:--
Yet still happier this: to possess, impregnably guarded,
Those calm heights of the sages, which have for an origin Wisdom:
Thence to survey our fellows, observe them this way and that way
Wander amidst Life's path, poor stragglers seeking a highway:
Watch mind battle with mind, and escutcheon rival escutcheon:
Gaze on that untold strife, which is waged 'neath the sun
and the starlight,
Up as they toil on the surface whereon rest Riches and Empire.
O race born unto trouble! O minds all lacking of eye-sight!
'Neath what a vital darkness, amidst how terrible dangers
Move ye thro' this thing Life, this fragment! Fools that ye hear not
Nature clamour aloud for the one thing only: that, all pain
Parted and passed from the body, the mind too bask in a blissful
Dream, all fear of the future and all anxiety over!
solliciti scaenae; Romam contemnere sueti
mirarique suas (quas Bosphorus obruat! ) aedis;
saltandi dociles aurigarumque periti.
pars humili de plebe duces; pars compede suras
cruraque signati nigro liuentia ferro
iura regunt, facies quamuis inscripta repugnet
seque suo prodat titulo. sed prima potestas
Eutropium praefert Hosio subnixa secundo.
dulcior hic sane cunctis prudensque mouendi
iuris et admoto qui temperet omnia fumo,
feruidus, accensam sed qui bene decoquat iram.
considunt apices gemini dicionis Eoae,
hic cocus, hic leno, defossi uerbere terga,
seruitio, non arte pares, hic saepius emptus,
alter ad Hispanos nutritus uerna penatis.
ergo ubi collecti proceres, qui rebus in artis
consulerent tantisque darent solacia morbis,
obliti subito Phrygiae bellisque relictis
ad solitos coepere iocos et iurgia Circi
tendere. nequiquam magna confligitur ira,
quis melius uibrata puer uertigine molli
membra rotet, uerrat quis marmora crine supino,
quis magis enodis laterum detorqueat artus,
quis uoci digitos, oculos quis moribus aptet.
hi tragicos meminere modos; his fabula Tereus,
his necdum commissa choro cantatur Agaue.
increpat Eutropius: non haec spectacula tempus
poscere; nunc alias armorum incumbere curas;
se satis Armenio fessum pro limite cingi
nec tantis unum subsistere posse periclis;
ignoscant senio, iuuenes ad proelia mittant:
qualis pauperibus nutrix inuisa puellis
assidet et tela communem quaerere uictum
rauca monet; festis illae lusisse diebus
orant et positis aequaeuas uisere pensis,
irataeque operi iam lasso pollice fila
turbant et teneros detergent stamine fletus.
emicat extemplo cunctis trepidantibus audax
crassa mole Leo, quem uix Cyclopia solum
aequatura fames, quem non ieiuna Celaeno
uinceret; hinc nomen fertur meruisse Leonis.
acer in absentis linguae iactator, abundans
corporis exiguusque animi, doctissimus artis
quondam lanificae: moderator pectinis unci
non alius lanam purgatis sordibus aeque
praebuerit calathis, similis nec pinguia quisquam
uellera per tenuis ferri producere rimas.
tunc Aiax erat Eutropii lateque fremebat,
non septem uasto quatiens umbone iuuencos,
sed, quam perpetuis dapibus pigroque sedili
inter anus interque colos onerauerat, aluum.
adsurgit tandem uocemque expromit anhelam:
'quis nouus hic torpor, socii? quonam usque sedemus
femineis clausi thalamis patimurque periclum
gliscere desidia? grauiorum turba malorum
texitur, ignauis trahimus dum tempora uotis.
me petit hic sudor. numquam mea dextera segnis
ad ferrum. faueat tantum Tritonia coeptis,
inceptum peragetur opus. iam cuncta furorem
qui grauat efficiam leuiorem pondere lanae;
Tarbigilum timidum desertoresque Gruthungos
ut miseras populabor ouis et pace relata
pristina restituam Phrygias ad stamina matres. '
his dictis iterum sedit; fit plausus et ingens
concilii clamor, qualis resonantibus olim
exoritur caueis, quotiens crinitus ephebus
aut rigidam Nioben aut flentem Troada fingit.
protinus excitis iter inremeabile signis
adripit infaustoque iubet bubone moueri
agmina Mygdonias mox impletura uolucris.
pulcer et urbanae cupiens exercitus umbrae,
assiduus ludis, auidus splendere lauacris
nec soles imbrisue pati multumque priori
dispar, sub clipeo Thracum qui ferre pruinas,
dum Stilicho regeret, nudoque hiemare sub axe
sueuerat et duris haurire bipennibus Hebrum.
cum duce mutatae uires. Byzantia robur
fregit luxuries Ancyranique triumphi.
non peditem praecedit eques; non commoda castris
eligitur regio; uicibus custodia nullis
aduigilat uallo; non explorantur eundae
uitandaeque uiae; nullo se cornua flectunt
ordine: confusi passim per opaca uagantur
lustra, per ignotas angusto tramite uallis.
sic uacui rectoris equi, sic orba magistro
fertur in abruptum casu, non sidere, puppis;
sic ruit in rupes amisso pisce sodali
belua, sulcandas qui praeuius edocet undas
inmensumque pecus paruae moderamine caudae
temperat et tanto coniungit foedera monstro;
illa natat rationis inops et caeca profundi;
iam breuibus deprensa uadis ignara reuerti
palpitat et uanos scopulis inlidit hiatus.
Tarbigilus simulare fugam flatusque Leonis
spe nutrire leuis improuisusque repente,
dum grauibus marcent epulis hostique catenas
inter uina crepant, largo sopita Lyaeo
castra subit. pereunt alii, dura membra cubili
tarda leuant; alii leto iunxere soporem;
ast alios uicina palus sine more ruentis
excipit et cumulis inmanibus aggerat undas.
ipse Leo damma ceruoque fugacior ibat
sudanti tremibundus equo: qui pondere postquam
decidit, implicitus limo cunctantia pronus
per uada reptabat. caeno subnixa tenaci
mergitur et pingui suspirat corpore moles
more suis, dapibus quae iam deuota futuris
turpe gemit, quotiens Hosius mucrone corusco
armatur cingitque sinus secumque uolutat
quas figat uerubus partis, quae frusta calenti
mandet aquae quantoque cutem distendat echino:
flagrat opus; crebro pulsatus perstrepit ictu;
contexit uarius penetrans Chalcedona nidor.
ecce leuis frondes a tergo concutit aura:
credit tela Leo; ualuit pro uulnere terror
impleuitque uicem iaculi, uitamque nocentem
integer et sola formidine saucius efflat.
quis tibi tractandos pro pectine, degener, ensis,
quis solio campum praeponere suasit auito?
quam bene texentum laudabas carmina tutus
et matutinis pellebas frigora mensis!
hic miserande iaces; hic, dum tua uellera uitas,
tandem fila tibi neuerunt ultima Parcae.
iam uaga pallentem densis terroribus aulam
fama quatit; stratas acies, deleta canebat
agmina, Maeonios foedari caedibus agros,
Pamphylos Pisidasque rapi. metuendus ab omni
Tarbigilus regione tonat; modo tendere cursum
in Galatas, modo Bithynis incumbere fertur.
sunt qui per Cilicas rupto descendere Tauro,
sunt qui correptis ratibus terraque marique
aduentare ferant; geminantur uera pauoris
ingenio: longe spectari e puppibus urbis
accensas, lucere fretum uentoque citatas
omnibus in pelago uelis haerere fauillas.
_367. The Marriage of Honorius and Maria_
HAVSERAT insolitos promissae uirginis ignis
Augustus primoque rudis flagrauerat aestu;
nec nouus unde calor nec quid suspiria uellent,
nouerat incipiens et adhuc ignarus amandi.
non illi uenator equus, non spicula curae,
non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat
in uulnus quod fixit Amor. quam saepe medullis
erupit gemitus! quotiens incanduit ore
confessus secreta rubor nomenque beatum
iniussae scripsere manus! Iam munera nuptae
praeparat, et pulcros, Mariae sed luce minores,
eligit ornatus, quidquid uenerabilis olim
Liuia diuorumque nurus gessere superbae.
incusat spes aegra moras longique uidentur
stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe.
Scyria sic tenerum uirgo flammabat Achillem
fraudis adhuc expers bellatricisque docebat
ducere fila manus et, mox quos horruit Ide,
Thessalicos roseo nectebat pollice crinis.
haec etiam queritur secum: 'quonam usque uerendus
cunctatur mea uota socer? quid iungere differt
quam pepigit, castasque preces implere recusat?
non ego luxuriem regum moremque secutus
quaesiui uultum thalamis, ut nuntia formae
lena per innumeros iret pictura penatis,
nec uariis dubium thalamis laturus amorem
ardua commisi falsae conubia cerae.
non rapio praeceps alienae foedera taedae,
sed quae sponsa mihi pridem patrisque relicta
mandatis uno materni sanguinis ortu
communem partitur auum. fastidia supplex
deposui gessique procum; de limine sacro
oratum misi proceres, qui proxima nobis
iura tenent. fateor, Stilicho, non parua poposci,
sed certe mereor princeps hoc principe natus,
qui sibi te generum fraterna prole reuinxit,
cui Mariam debes. faenus mihi solue paternum,
redde suos aulae. mater fortasse rogari
mollior. o patrui germen, cui nominis heres
successi, sublime decus torrentis Hiberi,
stirpe soror, pietate parens, tibi creditus infans
inque tuo creui gremio partuque remoto
tu potius Flacilla mihi. quid diuidis ergo
pignora? quid iuueni natam non reddis alumno?
optatusne dies aderit? dabiturne iugalis
nox umquam? '
tali solatur uulnera questu.
risit Amor placidaeque uolat trans aequora matri
nuntius et totas iactantior explicat alas.
mons latus Ionium Cypri praeruptus obumbrat,
inuius humano gressu, Phariumque cubile
Proteos et septem despectat cornua Nili.
hunc neque canentes audent uestire pruinae
nec uenti pulsare, timent hunc laedere nimbi;
Luxuriae Venerique uacat. pars acrior anni
exsulat; aeterni patet indulgentia ueris.
in campum se fundit apex; hunc aurea saepes
circuit et fuluo defendit prata metallo.
Mulciber, ut perhibent, his oscula coniugis emit
moenibus et talis uxorius obtulit arces.
intus rura micant, manibus quae subdita nullis
perpetuum florent, Zephyro contenta colono,
umbrosumque nemus, quo non admittitur ales,
ni probet ante suos diua sub iudice cantus:
quae placuit, fruitur ramis; quae uicta, recedit.
uiuunt in Venerem frondes omnisque uicissim
felix arbor amat; nutant ad mutua palmae
foedera, populeo suspirat populus ictu
et platani platanis alnoque adsibilat alnus.
labuntur gemini fontes, hic dulcis, amarus
alter et infusis corrumpens mella uenenis,
unde Cupidineas armari fama sagittas.
mille pharetrati ludunt in margine fratres,
ore pares, aeuo similes, gens mollis Amorum.
hos Nymphae pariunt, illum Venus aurea solum
edidit. ille deos caelumque et sidera cornu
temperat et summos dignatur figere reges;
hi plebem feriunt. nec cetera numina desunt.
hic habitat nullo constricta Licentia nodo
et flecti faciles Irae uinoque madentes
Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum
Pallor et in primis titubans Audacia furtis
iucundique Metus et non secura Voluptas;
et lasciua uolant leuibus Periuria uentis.
quos inter petulans alta ceruice Iuuentas
excludit Senium luco procul.
atria diuae
permutant radios siluaque obstante uirescunt.
Lemnius haec etiam gemmis exstruxit et auro
admiscens artem pretio trabibusque smaragdi
supposuit caesas hyacinthi rupe columnas.
beryllo paries et iaspide lubrica surgunt
limina despectusque solo calcatur achates.
in medio glaebis redolentibus area diues
praebet odoratas messis; hic mitis amomi,
hic casiae matura seges, Panchaeaque turgent
cinnama, nec sicco frondescunt uimina costo
tardaque sudanti prorepunt balsama riuo.
quo postquam delapsus Amor longasque peregit
penna uias, alacer passuque superbior intrat.
caesariem tunc forte Venus subnixa corusco
fingebat solio. dextra laeuaque sorores
stabant Idaliae: largos haec nectaris imbris
irrigat, haec morsu numerosi dentis eburno
multifidum discrimen arat; sed tertia retro
dat uarios nexu nec iusto diuidit orbis
ordine neglectam partem studiosa relinquens:
plus error decuit. speculi nec uultus egebat
iudicio; similis tecto monstratur in omni
et rapitur, quocumque uidet, dum singula cernit
seque probat. nati uenientis conspicit umbram
ambrosioque sinu puerum complexa ferocem
'quid tantum gauisus? ' ait; 'quae proelia sudas,
improbe? quis iacuit telis? iterumne Tonantem
inter Sidonias cogis mugire iuuencas?
an Titana domas? an pastoralia Lunam
rursus in antra uocas? durum magnumque uideris
debellasse deum. '
suspensus in oscula matris
ille refert: 'Laetare, parens; inmane tropaeum
rettulimus, nostrum iam sensit Honorius arcum.
scis Mariam patremque ducem, qui cuspide Gallos
Italiumque fouet, nec te praeclara Serenae
fama latet. propera; regalibus adnue uotis:
iunge toros. '
gremio natum Cytherea remouit
et crinis festina ligat peplumque fluentem
adleuat et blando spirantem numine ceston
cingitur, impulsos pluuiis quo mitigat amnis,
quo mare, quo uentos irataque fulmina soluit.
ut stetit ad litus, paruos adfatur alumnos:
'heus! quis erit, pueri, uitreas qui lapsus in undas
huc rapidum Tritona uocet, quo uecta per altum
deferar? haud umquam tanto mihi uenerit usu.
sacri, quos petimus, thalami. pernicius omnes
quaerite, seu concha Libycum circumsonat aequor,
Aegaeas seu frangit aquas. quicumque repertum
duxerit, aurata donabitur ille pharetra. '
dixerat et sparsi diuisa plebe feruntur
exploratores pelagi. sub fluctibus ibat
Carpathiis Triton obluctantemque petebat
Cymothoen. timet illa ferum seseque sequenti
subripit et duris elabitur uda lacertis.
'heus', inquit speculatus Amor, 'non uestra sub imis
furta tegi potuere uadis. accingere nostram
uecturus dominam: pretium non uile laboris
Cymothoen facilem, quae nunc detrectat, habebis.
hac mercede ueni. '
prorupit gurgite toruus
semifer; undosi uerrebant bracchia crines;
hispida tendebant bifido uestigia cornu,
qua pistrix commissa uiro. ter pectora mouit;
iam quarto Paphias tractu sulcabat harenas.
umbratura deam retro sinuatur in arcum
belua; tum uiuo squalentia murice terga
purpureis mollita toris: hoc nauigat antro
fulta Venus; niueae delibant aequora plantae.
prosequitur uolucer late comitatus Amorum
tranquillumque choris quatitur mare. serta per omnem
Neptuni dispersa domum Cadmeia ludit
Leucothoe, frenatque rosis delphina Palaemon;
alternas uiolis Nereus interserit algas;
canitiem Glaucus ligat inmortalibus herbis.
nec non et uariis uectae Nereides ibant
audito rumore feris (hanc pisce soluto
subleuat Oceani monstrum Tartesia tigris;
hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas
trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae
innatat; haec uiridem trahitur complexa iuuencum),
certatimque nouis onerant conubia donis.
cingula Cymothoe, rarum Galatea monile
et grauibus Psamathe bacis diadema ferebat
intextum, Rubro quas legerat ipsa profundo.
mergit se subito uellitque corallia Doto;
uimen erat dum stagna subit; processerat undis:
gemma fuit.
nudae Venerem cinxere cateruae
plaudentesque simul tali cum uoce sequuntur:
'hos Mariae cultus, haec munera nostra precamur
reginae regina feras. dic talia numquam
promeruisse Thetin nec cum soror Amphitrite
nostro nupta Ioui. deuotum sentiat aequor,
agnoscat famulum uirgo Stilichonia pontum.
uictricis nos saepe ratis classemque paternam
ueximus, attritis cum tenderet ultor Achiuis. '
iam Ligurum terris spumantia pectora Triton
adpulerat lassosque fretis extenderat orbis.
continuo sublime uolans ad moenia Gallis
condita, lanigeri suis ostentantia pellem,
peruenit. aduentu Veneris pulsata recedunt
nubila, clarescunt puris Aquilonibus Alpes.
laetaturque tamen; Mauortia signa rubescunt
floribus et subitis animantur frondibus hastae.
illa suum dictis adfatur talibus agmen:
'Gradiuum, nostri comites, arcete parumper,
ut soli uacet aula mihi. procul igneus horror
thoracum, gladiosque tegat uagina minacis.
stent bellatrices aquilae saeuique dracones;
fas sit castra meis hodie succumbere signis.
tibia pro lituis et pro clangore tubarum
molle lyrae festumque canant. epulentur ad ipsas
excubias; mediis spirent crateres in armis.
laxet terribilis maiestas regia fastus
et sociam plebem non indignata potestas
confundat turbae proceres. soluantur habenis
gaudia nec leges pudeat ridere seueras.
'tu festas, Hymenaee, facis, tu, Gratia, flores
elige, tu geminas, Concordia, necte coronas.
uos, pennata cohors, quo quemque uocauerit usus,
diuisa properate manu, neu marceat ulla
segnities: alii funalibus ordine ductis
plurima uenturae suspendite lumina nocti;
hi nostra nitidos postis obducere myrto
contendant; pars nectareis adspergite tecta
roribus et flamma lucos adolete Sabaeos;
pars infecta croco uelamina lutea Serum
pandite Sidoniasque solo praesternite uestis.
ast alii thalamum docto componite textu;
stamine gemmato picturatisque columnis
aedificetur apex, qualem non Lydia diues
erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo
Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae.
illic exuuias omnis cumulate parentum:
quidquid auus senior Mauro uel Saxone uictis,
quidquid ab innumeris socio Stilichone tremendus
quaesiuit genitor bellis, quodcumque Gelonus
Armeniusue dedit; quantum crinita sagittis
attulit extremo Meroe circumflua Nilo;
misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus,
cum supplex emeret Romanam Parthia pacem.
nobilibus gazis opibusque cubilia surgant
barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos. '
sic ait et sponsae petit improuisa penatis.
illa autem secura tori taedasque parari
nescia diuinae fruitur sermone parentis
maternosque bibit mores exemplaque discit
prisca pudicitiae, Latios nec uoluere libros
desinit aut Graios, ipsa genetrice magistra,
Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus
aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho
(sic Triuiam Latona monet; sic mitis in antro
Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae):
cum procul augeri nitor et iucundior aer
attonitam lustrare domum fundique comarum
gratus odor. mox uera fides numenque refulsit.
cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae
flammea, nunc niueo miratur uertice matrem.
haec modo crescenti, plenae par altera lunae:
adsurgit ceu forte minor sub matre uirenti
laurus et ingentis ramos olimque futuras
promittit iam parua comas; uel flore sub uno
ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant:
haec largo matura die saturataque uernis
roribus indulget spatio; latet altera nodo
nec teneris audet foliis admittere soles.
adstitit et blande Mariam Cytherea salutat:
'salue sidereae proles augusta Serenae,
magnorum suboles regum parituraque reges:
te propter Paphias sedis Cyprumque reliqui,
te propter libuit tantos explere labores
et tantum transnare maris, ne uilior ultra
priuatos paterere lares neu tempore longo
dilatos iuuenis nutriret Honorius ignis.
accipe fortunam generis, diadema resume,
quod tribuas natis, et in haec penetralia rursus,
unde parens progressa, redi. fac nulla subesse
uincula cognatae: quamuis aliena fuisses
principibus, regnum poteras hoc ore mereri.
quae propior sceptris facies? qui dignior aula
uultus erat? non labra rosae, non colla pruinae,
non crinis aequant uiolae, non lumina flammae.
quam iuncti leuiter sese discrimine confert
umbra supercilii! miscet quam iusta pudorem
temperies nimio nec sanguine candor abundat!
Aurorae uincis digitos umerosque Dianae;
ipsam iam superas matrem. si Bacchus amator
dotali potuit caelum signare corona,
cur nullis uirgo redimitur pulcrior astris?
iam tibi molitur stellantia serta Bootes
inque decus Mariae iam sidera parturit aether.
o digno nectenda uiro tantique per orbem
consors imperii! iam te uenerabitur Hister;
nomen adorabunt Thulani; Rhenus et Albis
seruiet; in medios ibis regina Sygambros.
quid numerem gentis Atlanteosque recessus
oceani? toto pariter donabere mundo. '
dixit et ornatus, dederant quos nuper ouantes
Nereides, collo membrisque micantibus aptat.
ipsa caput distinguit acu, substringit amictus;
flammea uirgineis accommodat ipsa capillis.
ante fores iam pompa sonat, pilentaque sacra
praeradiant ductura nurum. calet obuius ire
iam princeps tardumque cupit discedere solem:
nobilis haud aliter sonipes, quem primus amoris
sollicitauit odor, tumidus quatiensque decoras
curuata ceruice iubas Pharsalia rura
peruolat et notos hinnitu flagitat amnis
naribus accensis; mulcet fecunda magistros
spes gregis et pulcro gaudent armenta marito.
candidus interea positis exercitus armis
exsultat socerum circa; nec signifer ullus
nec miles pluuiae flores dispergere ritu
cessat purpureoque ducem perfundere nimbo.
haec quoque uelati lauro myrtoque canebant:
'diue parens, seu te complectitur axis Olympi,
seu premis Elysias, animarum praemia, uallis,
en promissa tibi Stilicho iam uota peregit;
iam gratae rediere uices; cunabula pensat;
acceptum reddit thalamum, natoque reponit
quod dederat genitor. numquam te, sancte, pigebit
iudicii nec te pietas suprema fefellit.
dignus cui leges, dignus cui pignora tanti
principis et rerum commendarentur habenae.
dicere possemus quae proelia gesta sub Haemo
quaeque cruentarint fumantem Strymona pugnae,
quam notus clipeo, quanta ui fulminet hastam,
ni prohiberet Hymen. quae tempestiua relatu,
nunc canimus. quis consilio, quis iuris et aequi
nosse modum melior? quod semper dissilit, in te
conuenit, ingenio robur, prudentia marti.
fronte quis aequali? quem sic Romana decerent
culmina? sufficerent tantis quae pectora curis?
stes licet in populo, clamet quicumque uidebit:
hic est, hic Stilicho! sic se testatur et offert
celsa potestatis species, non uoce feroci,
non alto simulata gradu, non improba gestu.
affectant alii quidquid fingique laborant,
hoc donat natura tibi. pudor emicat una
formosusque rigor uultusque auctura uerendos
canities festina uenit. cum sorte remota
contingat senio grauitas uiresque iuuentae,
utraque te cingit propriis insignibus aetas.
ornatur Fortuna uiro. non ulla nocendi
tela nec infecti iugulis ciuilibus enses.
non odium terrore moues nec frena resoluit
gratia; diligimus pariter pariterque timemus.
ipse metus te noster amat, iustissime legum
arbiter, egregiae pacis fidissime custos,
optime ductorum, fortunatissime patrum.
plus iam, plus domino cuncti debere fatemur,
quod gener est, inuicte, tuus. uincire corona;
insere te nostris contempto iure choreis.
sic puer Eucherius superet uirtute parentem;
aurea sic uideat similis Thermantia taedas;
sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro
paruus Honoriades genibus considat auitis. '
_368. The Recluse_
FELIX, qui propriis aeuum transegit in aruis,
ipsa domus puerum quem uidet, ipsa senem,
qui baculo nitens in qua reptauit harena
unius numerat saecula longa casae.
ilium non uario traxit fortuna tumultu,
nec bibit ignotas mobilis hospes aquas.
non freta mercator tremuit, non classica miles,
non rauci lites pertulit ille fori.
indocilis rerum, uicinae nescius urbis,
adspectu fruitur liberiore poli.
frugibus alternis, non consule computat annum:
autumnum pomis, uer sibi flore notat.
idem condit ager soles idemque reducit,
metiturque suo rusticus orbe diem,
ingentem meminit paruo qui germine quercum
aequaeuumque uidet consenuisse nemus,
proxima cui nigris Verona remotior Indis
Benacumque putat litora Rubra lacum.
sed tamen indomitae uires firmisque lacertis
aetas robustum tertia cernit auum.
erret et extremos alter scrutetur Hiberos:
plus habet hic uitae, plus habet ille uiae.
_369. Epistle to Serena_
ORPHEA cum primae sociarent omina taedae
ruraque compleret Thracia festus Hymen,
certauere ferae picturataeque uolucres,
dona suo uati quae potiora darent,
quippe antri memores, cautes ubi saepe sonorae
praebuerant dulci mira theatra lyrae.
Caucasio crystalla ferunt de uertice lynces,
grypes Hyperborei pondera fulua soli.
furatae Veneris prato per inane columbae
florea conexis serta tulere rosis,
fractaque flebilium ramis electra sororum
cycnus oloriferi uexit ab amne Padi,
et Nilo Pygmaea grues post bella remenso
ore legunt Rubri germina cara maris.
uenit et extremo Phoenix longaeuus ab Euro
adportans unco cinnama rara pede.
nulla auium pecudumque fuit quae ferre negaret
uectigal meritae conubiale lyrae.
tunc opibus totoque Heliconis sedula regno
ornabat propriam Calliopea nurum.
ipsam praeterea dominam stellantis Olympi
ad nati thalamos ausa rogare parens.
nec spreuit regina deum uel matris honore
uel iusto uatis ducta fauore pii,
qui sibi carminibus totiens lustrauerat aras
Iunonis blanda numina uoce canens
proeliaque altisoni referens Phlegraea mariti,
Titanum fractas Enceladique minas.
ilicet aduentu noctem dignata iugalem
addidit augendis munera sacra toris,
munera mortalis non admittentia cultus,
munera, quae solos fas habuisse deos.
sed quod Threicio Iuno placabilis Orphei,
hoc poteris uotis esse, Serena, meis;
illius exspectent famulantia sidera nutum.
sub pedibus regitur terra fretumque tuis.
non ego, cum peterem, sollemni more procorum
promisi gregibus pascua plena meis
nec, quod mille mihi lateant sub palmite colles
fluctuet et glauca pinguis oliua coma,
nec, quod nostra Ceres numerosa falce laboret
aurataeque ferant culmina celsa trabes.
suffecit mandasse deam: tua littera nobis
et pecus et segetes et domus ampla fuit.
inflexit soceros et maiestate petendi
texit pauperiem nominis umbra tui.
quid non perficeret scribentis uoce Serenae
uel genius regni uel pietatis amor?
atque utinam sub luce tui contingeret oris
coniugis et castris et solio generi
optatum celebrare diem! me iungeret auspex
purpura, me sancto cingeret aula choro!
et mihi quam scriptis desponderat ante puellam,
coniugiis eadem pronuba dextra daret!
nunc medium quoniam uotis maioribus aequor
inuidet et Libycae dissidet ora plagae,
saltem absens, regina, faue reditusque secundos
adnue sidereo laeta supercilio.
terrarum tu pande uias, tu mitibus Euris
aequora pacari prosperiora iube,
ut tibi Pierides doctumque fluens Aganippe
debita seruato uota cliente canant.
_370. Love in a Cottage_
PAVPERTAS me saeua domat dirusque Cupido:
sed toleranda fames, non tolerandus amor.
AVIANVS
circa 400 A. D. (? )
_371. The Ass in the Lion's Skin_
METIRI se quemque decet propriisque iuuari
laudibus, alterius nec bona ferre sibi,
ne detracta grauem faciant miracula risum,
coeperit in solitis cum remanere modis.
exuuias asinus defuncti forte leonis
repperit et spoliis induit ora nouis.
aptauitque suis incongrua tegmina membris
et miserum tanto pressit honore caput.
ast ubi terribilis mimo circumstetit horror
pigraque praesumptus uenit in ossa uigor,
mitibus ille feris communia pabula calcans
turbabat pauidas per sua rura boues.
rusticus hunc magna postquam deprendit ab aure,
correptum stimulis uerberibusque domat;
et simul abstracto denudans corpora tergo
increpat his miserum uocibus ille pecus;
'forsitan ignotos imitato murmure fallas;
at mihi, qui quondam, semper asellus eris. '
_372. The Peacock and the Crane_
THREICIAM uolucrem fertur Iunonius ales
communi sociam non tenuisse cibo
(nam propter uarias fuerat discordia formas,
magnaque de facili iurgia lite trahunt),
quod sibi multimodo fulgerent membra decore,
caeruleam facerent liuida terga gruem;
et simul erectae circumdans tegmina caudae
sparserat arcatum sursus in astra iubar.
illa licet nullo pinnarum certet honore,
his tamen insultans uocibus usa datur:
'quamuis innumerus plumas uariauerit ordo,
mersus humi semper florida terga geris:
ast ego deformi sublimis in aera pinna
proxima sideribus numinibusque feror. '
RVTILIVS CLAVDIVS NAMATIANVS
fl. 416 A. D.
_373. Rome_
EXAVDI, regina tui pulcerrima mundi,
inter sidereos Roma recepta polos,
exaudi, nutrix hominum genetrixque deorum
(non procul a caelo per tua templa sumus):
te canimus semperque, sinent dum fata, canemus:
hospes nemo potest immemor esse tui.
obruerint citius scelerata obliuia solem,
quam tuus ex nostro corde recedat honos.
nam solis radiis aequalia munera pendis,
qua circumfusus fluctuat oceanus.
uoluitur ipse tibi qui continet omnia Phoebus
eque tuis ortos in tua condit equos.
te non flammigeris Libye tardauit harenis,
non armata suo reppulit Vrsa gelu:
quantum uitalis natura tetendit in axis,
tantum uirtuti peruia terra tuae.
fecisti patriam diuersis gentibus unam:
profuit inuitis te dominante capi.
dumque offers uictis proprii consortia iuris,
urbem fecisti quod prius orbis erat.
auctores generis Venerem Martemque fatemur,
Aeneadum matrem Romulidumque patrem:
mitigat armatas uictrix clementia uiris,
conuenit in mores numen utrumque tuos:
hinc tibi certandi bona parcendique uoluptas
quos timuit superat, quos superauit amat.
inuentrix oleae colitur uinique repertor
et qui primus humo pressit aratra puer,
aras Paeoniam meruit medicina per artem,
fretus et Alcides nobilitate deus:
tu quoque, legiferis mundum complexa triumphis,
foedere communi uiuere cuncta facis.
te, dea, te celebrat Romanus ubique recessus
pacificumque gerunt libera colla iugum.
omnia perpetuo quae seruant sidera motu,
nullum uiderunt pulcrius imperium.
quid simile Assyriis conectere contigit armis?
Medi finitimos condomuere suos.
magni Parthorum reges Macetumque tyranni
mutua per uarias iura dedere uices.
nec tibi nascenti plures animaeque manusque,
sed plus consilii iudiciique fuit.
iustis bellorum causis nec pace superba
nobilis ad summas gloria uenit opes.
quod regnas minus est quam quod regnare mereris:
excedis factis grandia fata tuis.
percensere labor densis decora alta trophaeis,
ut si quis stellas pernumerare uelit;
confunduntque uagos delubra micantia uisus:
ipsos crediderim sic habitare deos.
quid loquar aerio pendentis fornice riuos,
qua uix imbriferas tolleret Iris aquas?
hos potius dicas creuisse in sidera montis;
tale giganteum Graecia laudet opus.
intercepta tuis conduntur flumina muris;
consumunt totos celsa lauacra lacus.
nec minus et propriis celebrantur roscida uenis
totaque natiuo moenia fonte sonant.
frigidus aestiuas hinc temperat halitus auras;
innocuamque leuat purior unda sitim.
nempe tibi subitus calidarum gurges aquarum
rupit Tarpeias hoste premente uias.
si foret aeternus, casum fortasse putarem:
auxilio fluxit, qui rediturus erat.
quid loquar inclusas inter laquearia siluas,
uernula quae uario carmine laudat auis?
uere tuo numquam mulceri desinit annus;
deliciasque tuas uicta tuetur hiems.
erige crinalis lauros seniumque sacrati
uerticis in uiridis, Roma, refinge comas.
aurea turrigero radient diademata cono,
perpetuosque ignis aureus umbo uomat.
abscondat tristem deleta iniuria casum:
contemptus solidet uulnera clausa dolor.
aduersis sollemne tuis sperare secunda:
exemplo caeli ditia damna subis.
astrorum flammae renouant occasibus ortus;
lunam finiri cernis, ut incipiat.
uictoris Brenni non distulit Allia poenam;
Samnis seruitio foedera saeua luit;
post multas Pyrrhum cladis superata fugasti;
fleuit successus Hannibal ipse suos;
quae mergi nequeunt, nisu maiore resurgunt
exsiliuntque imis altius acta uadis;
utque nouas uiris fax inclinata resumit,
clarior ex humili sorte superna petis.
porrige uicturas dominantia saecula leges
solaque fatalis non uereare colos,
quamuis sedecies denis et mille peractis
annus praeterea iam tibi nonus eat.
quae restant, nullis obnoxia tempora metis,
dum stabunt terrae, dum polus astra feret!
illud te reparat, quod cetera regna resoluit:
ordo renascendi est, crescere posse malis.
ergo age, sacrilegae tandem cadat hostia gentis:
submittant trepidi perfida colla Getae.
ditia pacatae dent uectigalia terrae:
impleat augustos barbara praeda sinus.
aeternum tibi Rhenus aret, tibi Nilus inundet,
altricemque suam fertilis orbis alat.
quin et fecundas tibi conferat Africa messis,
sole suo diues, sed magis imbre tuo.
interea et Latiis consurgant horrea sulcis,
pinguiaque Hesperio nectare prela fluant.
ipse triumphali redimitus arundine Thybris
Romuleis famulas usibus aptet aquas;
atque opulenta tibi placidis commercia ripis
deuehat hinc ruris, subuehat inde maris.
pande, precor, gemino placatum Castore pontum,
temperet aequoream dux Cytherea uiam;
si non displicui, regerem cum iura Quirini,
si colui sanctos consuluique patres.
nam quod nulla meum strinxerunt crimina ferrum,
non sit praefecti gloria, sed populi.
siue datur patriis uitam componere terris,
siue oculis umquam restituere meis:
fortunatus agam uotoque beatior omni
semper digneris si meminisse mei.
C. SOLLIVS MODESTVS APOLLINARIS SIDONIVS
430-80 A. D.
_374. For the Marriage of Polemius and Araneola_
PROSPER conubio dies coruscat,
quem Clotho niueis benigna pensis,
albus quem picei lapillus Indi,
quem pacis simul arbor et iuuentae
aeternumque uirens oliua signet.
eia, Calliope, nitente palma
da sacri laticis loquacitatem,
quem fodit pede Pegasus uolanti
cognato madidus iubam ueneno.
non hic impietas, nec hanc puellam
donat mortibus ambitus procorum;
non hic Oenomai cruenta circo
audit pacta Pelops nec insequentem
pallens Hippomenes ad ima metae
tardat Schoenida ter cadente pomo;
non hic Herculeas uidet palaestras
Aetola Calydon stupens ab arce,
cum cornu fluuii superbientis
Alcides premeret, subinde fessum
undoso refouens ab hoste pectus;
sed doctus iuuenis decensque uirgo,
ortu culmina Galliae tenentes
iunguntur: cito, diua, necte chordas,
nec quod detonuit Camena maior,
nostram pauperiem silere cogas.
ad taedas Thetidis probante Phoebo
et Chiron cecinit minore plectro,
nec risit pia turba rusticantem,
quamuis saepe senex biformis illic
carmen rumperet hinniente cantu.
_375. A Gallic Baiae_
SI quis Auitacum dignaris uisere nostrum,
non tibi displiceat: sic quod habes placeat.
aemula Baiano tolluntur culmina cono
parque coturnato uertice fulget apex.
garrula Gauranis plus murmurat unda fluentis
contigui collis lapsa supercilio.
Lucrinum stagnum diues Campania nollet,
aequora si nostri cerneret illa lacus.
illud puniceis ornatur litus echinis,
piscibus in nostris, hospes, utrumque uides.
si libet et placido partiris gaudia corde,
quisquis ades, Baias tu facis his animo.
_376. An Invitation_
NATALIS noster Nonas instare Nouembris
admonet: occurras non rogo sed iubeo.
sit tecum coniunx, duo nunc properate: sed illud
post annum optamus tertius ut uenias.
_377. Epitaph of Filimatia_
OCCASV celeri feroque raptam
gnatis quinque patrique coniugique
hoc flentis patriae manus locarunt
matronam Filimatiam sepulcro.
o splendor generis, decus mariti,
prudens, casta, decens, seuera, dulcis,
atque ipsis senioribus sequenda,
discordantia quae solent putari
morum commoditate copulasti:
nam uitae comites bonae fuerunt
libertas grauis et pudor facetus.
hinc est quod decimam tuae saluti
uix actam trieteridem dolemus
atque in temporibus uigentis aeui
iniuste tibi iusta persoluta.
FLAVIVS FELIX
circa 480 A. D.
_378. To his Patron_
SIC tibi florentes aequaeuo germine nati
indolis aetheriae sidera celsa petant,
sic priscos uincant atauos clarosque parentis
exsuperent meritis saeclaque longa gerant,
sic subolis numerum transcendat turba nepotum
nobilibusque iuges gaudia tanta toris:
ne sterilem praestes indigno munere Musam,
utque soles, largus carmina nostra foue,
imperiis ut nostra tuis seruire Thalia
possit et in melius personet icta chelys.
LVXORIVS
circa 500 A. D.
_379. To his Readers_
PRISCOS cum haberes, quos probares, indices,
lector, placere qui bonis possent modis,
nostri libelli cur retexis paginam
nugis refertam friuolisque sensibus,
et quam tenello tiro lusi uiscere?
set forte doctis si illa cara est auribus
sonat pusilli quae leporis commate
nullo decora in ambitu sententiae,
hanc iure quaeris et libenter incohas,
uelut iocosa si theatra peruoles.
_380. The Garden of Eugetus_
HORTVS, quo faciles fluunt Napaeae,
quo ludunt Dryades choro uirente,
quo fouet teneras Diana Nymphas;
quo Venus roseos recondit artus,
quo fessus teretes Cupido flammas
suspensis reficit puer pharetris,
quo ferunt se Heliconides puellae;
cui numquam minus est amoena frondis,
cui semper redolent amoma uerni,
cui fons perspicuis tener fluentis
muscoso riguus salit meatu,
quo dulcis auium canor resultans
* * *
quidquid per Tyrias refertur urbis,
hoc uno famulans loco subaptat.
_381. A Rose with a hundred Petals_
HANC puto de proprio tinxit Sol aureus ortu
aut unum ex radiis maluit esse suis;
uel, si etiam centum foliis rosa Cypridis exstat,
fluxit in hanc omni sanguine tota Venus.
haec florum sidus, haec Lucifer almus in agris,
huic odor et color est dignus honore poli.
_382. A Water Urn with a Figure of Cupid_
IGNE salutifero Veneris puer omnia flammans
pro facibus facilis arte ministrat aquas.
_383. His Book's proper Place_
PARVVS nobilium cum liber ad domos
pomposique fori scrinia publica
cinctus multifido ueneris agmine,
nostri defugiens pauperiem laris,
quo dudum modico sordidus angulo
squalebas, tineis iam prope debitus,
si te despiciet turba legentium
inter Romulidas et Tyrias manus,
isto pro exsequiis claudere disticho:
contentos propriis esse decet focis,
quos laudis facile est inuidiam pati.
PHOCAS
circa 500 A. D. (? ).
_384. Poetry and Time_
(Prefixed to his Life of Vergil)
O VETVSTATIS ueneranda custos,
regios actus simul et fugacis
temporum cursus docilis referre,
aurea Clio,
tu nihil magnum sinis interire,
nil mori clarum pateris, reseruans
posteris prisci monumenta saecli
condita libris.
sola fucatis uariare dictis
paginas nescis, set aperta quicquid
ueritas prodit, recinis per aeuum
simplice lingua.
tu senescentis titulos auorum
flore durantis reparas iuuentae;
militat uirtus tibi: te notante
crimina pallent.
tu fori turbas strepitusque litis
effugis dulci moderata cantu,
nec retardari pateris loquellas
conpede metri.
his faue dictis: retegenda uita est
uatis Etrusci, modo qui perenne
Romulae uoci decus adrogauit
carmine sacro.
TRANSLATIONS AND IMITATIONS
The Selection that follows needs some explanation. I have made no
systematic search in the literature of translation: and it is likely
enough that I have omitted renderings more beautiful, or more
interesting, than some which I have included. I have not tried to do
more than to collect together a few old 'favourites' of my own. Moreover
I have--save for one or two examples--confined myself to the four
principal Latin poets.
I have interpreted the word 'Imitations' rather widely. It is quite
possible, for example, that Clough never read Vergil's _Lines Written in
a Lecture-Room_ (Catalepton V): yet the poem of Clough which I have
brought into connexion with this piece is, I think, a truer translation
of it than could be found elsewhere. I will venture to hope, again, that
I may be readily forgiven for placing beside Statius' famous _Invocation
to Sleep_ six sonnets on a like subject from six English masters of the
sonnet-form.
I have to thank the following authors and publishers for permission to
reprint copyright pieces: Messrs. G. Bell & Sons (four versions by
Calverley, Nos. 67, 82, 145, 149), Prof. D. A. Slater (versions of
Lucretius, Nos. 66, 69, and Catullus, No. 97), Messrs. Blackwood (two
pieces by the late Sir Theodore Martin, Nos. 92, 136), Prof. Ellis and
Mr. John Murray (version of Catullus, No. 85), The Syndics of the
Cambridge University Press and the Executors of the late Sir R. C. Jebb
(version of Catullus, No. 74), Mr. L. J. Latham and Messrs. Smith Elder
(version of Propertius, No. 179, from Mr. Latham's _Odes of Horace and
Other Verses_), Messrs. George Allen (version of Horace from the
_Ionica_ of the late William Cory, No. 148), Mr. John Murray (version of
Horace by Mr. Gladstone, No. 126), Dr. T. H. Warren and Mr. John Murray
(version of Vergil, No. 110), Mr. James Rhoades and Messrs. Kegan Paul
(version of Vergil, No. 119), Mr. W. H. Fyfe (version of Statius, No.
262).
_44_
By the side of this Epitaph may be placed Pope's Epitaph upon Mrs.
Corbet, with Johnson's comment:
HERE rests a woman good without pretence,
Blest with plain reason and with sober sense.
No conquest she, but o'er herself, desired,
No arts essayed but not to be admired.
Passion and pride were to her soul unknown,
Convinced that Virtue only is our own.
So unaffected, so composed a mind,
So firm, yet soft, so strong, yet so refined,
Heaven, as its purest gold, by tortures tried;
The saint sustained it, but the woman died.
'The subject of it', says Johnson, 'is a character not discriminated by
any shining or eminent peculiarities: yet that which really makes,
though not the splendour, the felicity of life, and that which every
wise man will choose for his final and lasting companion in the languor
of age, in the quiet of privacy, when he departs weary and disgusted
from the ostentatious, the volatile and the vain. Of such a character,
which the dull overlook, and the gay despise, it was fit that the value
should be made known and the dignity established. '
_66_
(Beginning at the third paragraph, _Illud in his rebus. . . _)
BUT here's the rub. There soon may come a time
You'll count right reason treason and the prime
Of mind the spring of guilt; whereas more oft
In blind Religion are the seeds of crime.
Think how at Aulis to the Trivian Maid
The hero-kings of Greece their homage paid,
The flower of men, whose impious piety
Iphianassa on the altar laid.
Behold the bride! upon her head the crown
Of ritual, that from either cheek let down
An equal streamer. But cold rapture hers
As on her father's face she marked the frown:
A frown of anguish: at his side the men
Of doom, and in their hands, screened from her ken,
Death; and her countrymen shed tears to see
The lamb, poor victim, in the lions' den.
Then dumb with fear, not tongue-tied with delight,
She drooped to earth. What profited it her plight
She was her father's first-born? Not the less
They took her. Death, not Love, ordained the rite.
His were the bridesmen, and the altar his
To which with quaking limbs in fearfulness
Uplifted then, sans song, sans ritual due,
She was brought home--but not to wedded bliss,
A maid, but marred not married, in the spring
Of life and love's sweet prime, to yield the king
A victim, and the fleet fair voyaging:
Such wrongs Religion in her train doth bring.
D. A. SLATER.
_67_
SWEET, when the great sea's water is stirred to his depths
by the storm-winds,
Standing ashore to descry one afar-off mightily struggling:
Not that a neighbour's sorrow to you yields dulcet enjoyment:
But that the sight hath a sweetness, of ills ourselves
are exempt from.
Sweet too 'tis to behold, on a broad plain mustering, war hosts
Arm them for some great battle, one's self
unscathed by the danger:--
Yet still happier this: to possess, impregnably guarded,
Those calm heights of the sages, which have for an origin Wisdom:
Thence to survey our fellows, observe them this way and that way
Wander amidst Life's path, poor stragglers seeking a highway:
Watch mind battle with mind, and escutcheon rival escutcheon:
Gaze on that untold strife, which is waged 'neath the sun
and the starlight,
Up as they toil on the surface whereon rest Riches and Empire.
O race born unto trouble! O minds all lacking of eye-sight!
'Neath what a vital darkness, amidst how terrible dangers
Move ye thro' this thing Life, this fragment! Fools that ye hear not
Nature clamour aloud for the one thing only: that, all pain
Parted and passed from the body, the mind too bask in a blissful
Dream, all fear of the future and all anxiety over!
